શિવG

શ્રાવણ મહિનો આવે એટલે થોડા બુદ્ધીવાદીઓ તરફથી સોસિઅલ મિડિયા પર એવા મતલબના મેસેજ ફરતા હશે કે શિવજી પર દૂધ વેડફશો નહિ ગરીબોના પેટમાં જાય તેવું કરો. જો કે મારા પર તો આવો કોઈ મેસેજ આવ્યો નથી. મેં પોતે વર્ષો પહેલા બરોડામાં કોઈ મહાદેવના મંદિરે આવી રીતે થોડા લોકોને ઉભેલા જોએલા, તેઓ ભક્તોને સમજાવી એક મોટા વાસણમાં દૂધ એકઠું કરતા હતા.

હું પોતે અંગત રીતે ભીખ આપવામાં માનતો નથી. જે ભીખારીઓ કાયમ ભીખ માંગતા હોય છે તેઓને ટેવ પડી ગઈ હોય છે ભીખ માંગવાની. એમને તમે કહેશો ચાલ આટલું કામ કરી આપ તને પૈસા આપીશ તો ઊભો નહિ રહે ભાગી જશે. મેં એવા અખતરા કરેલા છે. જ્યારે એક આદિવાસી દંપતીને પૈસાની જરૂર હશે તો મને કહે કોઈ કામ બતાવો તે કામનાં બદલામાં મને ૫૦ રૂપિયા આપજો.

હું એને ઓળખતો હતો અને તે અમારા બરોડાના મકાનનું કામ ચાલતું હતું ત્યારે સ્થળ ઉપર રહીને જ બંને જણા ત્યાં મજુરી કામ કરતા હતા. મેં કહ્યું મારી પાસે હાલ કોઈ કામ નથી તું તારે ૫૦ રૂપિયા લઈ જા. પણ કહે ના કોઈપણ કામ બતાવો તે કરીને પછી જ પૈસા લઈશ. મારે ના છુટકે મારા ભાઈના ઘરનું સફાઈ કામ કરવાનું બતાવવું પડ્યું. આવા જરૂરિયાત વાળા માનવોને ભીખ રૂપે નહિ મદદ રૂપે કશું પણ આપી શકાય. એમ શંકરના મંદિરમાં દૂધ ગટરમાં જ જશે તો શંકર કઈ રાજી થવાના નથી તે દૂધ આવા ભિખારી નહિ પણ જરૂરિયાત વાળા બાળકોના પેટમાં જશે તો શંકર અવશ્ય પ્રસન્ન થશે.

પરંપરાને સુધારી ચોક્કસ શકાય. પરંપરાને બહાને આપણે કેટલીય બીમારીઓ રીતી રીવાજને નામે સજાવી ધજાવીને રાખી છે. પણ જ્યારે કોઈ તર્ક બુદ્ધિની વાત કરે તો આવી બોદી પરમ્પરાઓ ઊભી કરનારાઓના પેટમાં તરત તેલ રેડાઈ જતું હોય છે, કે હજારો વર્ષ લગી આ પ્રજાને ઉલ્લુ બનાવી રાખી છે તે બંધ થઈ જશે. ગાંડા જેવી દલીલો કરી એમની બુદ્ધિનું પ્રદર્શન કરતા હોય છે. આખો શ્રાવણ મહિનો શંકરના લિંગ પર દૂધ વેડફવાને આ બુદ્ધુઓ તહેવાર કહેતા હોય છે. અલ્યા ભાઈ આ તહેવાર નથી બોગસ કર્મકાંડ છે. તહેવાર તો શિવરાત્રી છે જે કોણ નથી ઉજવતું? દિવાળી ધામધૂમથી આપણે ઉજવીએ જ છીએ. કોણ નથી ઉજવતું? અહિ અમે ઉજવીએ છીએ ને તમે બાકી રહેતા હશો? ફટાકડા તો ચીનાઓએ શોધ્યા છે ફટાકડા ફોડીએ તો જ ધરમ કર્યો કહેવાય? દિવાળી તહેવાર છે, સાવચેતી પૂર્વક કોઈને નુકશાન ના થાય તેમ ફટાકડા ફોડી ઉજવો પણ કોઈની ઘાઘરીમાં કે પેન્ટ કે લેંઘામાં ઘુસી જાય તેમ ફોડી એને લજવો નહિ. વર્ષમાં એકાદ દિવસ ભંગ પીવામાં પણ મજા છે. ભાંગના ભજીયા પણ મસ્ત બને. ના આવડે તો આમારા મુકેશ રાવલને પૂછી લેવું.

કૃષ્ણ તો જુગાર રમતા નહોતા. યુધિષ્ઠિર રમેલા તેના પણ વિરોધી હતા. એ જુગારના લીધે એમને અડધી રાત્રે દ્રૌપદીને વસ્ત્ર ઓઢાડવા દોડવું પડેલું. એ કૃષ્ણના જનમ દિવસે જુગાર રમવામાં જો કોઈને ધરમ દેખાતો હોય તો તે મહામુર્ખ છે. જુગાર તમારા જોખમે બારેમાસ રમો કોણ ના પડે છે?

અમારા સમિત પોઈન્ટમાં રહેતા વિષ્ણુભાઈ પટેલને મેં કહ્યું, “ વિષ્ણુકાકા આ શ્રાવણ મહિનામાં શિવજી પર દૂધ ચડાવી વેડફવાને બદલે જરૂરિયાતવાળાને આપો એવી એક ઝુંબેશનો ધર્મના જાતે બની બેઠેલા રખેવાળો તરફથી વિરોધ થાય છે. તમારું આ બાબતમાં શું કહેવું છે?”

કાકા તો એકદમ ઉકળ્યા, “ અલ્યા મારા દિયોર આખા સંસારનું નેટવર્ક જે ચલાવ સ ઇનઅ તમાર દૂધની એક થેલીની લોચ આલો સો? આ શ્વાસ જ ઈને આલ્યા સ ઇનઅ તમારી ટોયલી દૂધની હું જરૂર? મારા દિયોર અમૂલની એક કોથરીમાં તમારો ધરમ હમઈ જતો હોય તો અમૂલ ડેરીની દૂધની બધી પાઈપો માદેવજી પર વારી દ્યો. માદેવ બૌ ખુશ થઇ જસી. પણ રાઓલભઈ અતારે કોઈ ન સલા(સલાહ) આલવા જેવી નહિ નકોમું ગારો દે એવી પરજા સ.”

સાચી વાત છે કહી હું હસતા હસતા સ્ટોર પર આવવા ભાગ્યો.

આસ્થાનો સવાલ હોય તો તે આસ્થાનો પ્રવાહ છેવટે ગટરમાં સમાપ્ત થતો હોય, તો તેના બદલે કોઈના મુખમાં થઇ ભૂખ્યા જઠરમાં સમાપ્ત થાય તે વધુ સારું. આસ્થાઓ બદલી શકાય છે. આમેય બદલીએ જ છીએ. ક્યા નથી બદલાતા? ભગવાન આખા બદલી નાખો છો તો એક આસ્થા ના બદલાય? શંકરની આસ્થા સાઈબાબામાં ક્યા નથી બદલી? એ વખતે તો હિંદુ ધર્મનો નાશ થઈ જતો નથી.

ભગવાન શંકર શું છે? સકલ સૃષ્ટિના સર્જનાત્મક અને વિસર્જનાત્મક કુદરતી પરિબળો એટલે શંકર. શંકરનું મહત્વ હિન્દુઓને જ ખબર નથી. આખી દુનિયા આજે યોગા અને ધ્યાન પાછળ ગાંડી થઈ છે અને જે ધ્યાન દુનિયામાં બુદ્ધને નામે ચડ્યું છે તે ધ્યાનની ૧૦૮ પદ્ધતિઓ દુનિયામાં સર્વ પ્રથમ ભગવાન શંકરે પાર્વતીના એક સવાલના જવાબ રૂપે કહી છે તે રીતે ભારતીય પ્રાચીન શાસ્ત્રોમાં સચવાયેલ છે. અત્યારે રોજ નવી માતાઓ ફૂટી નીકળે છે ત્યારે પ્રાચીન ભારતમાં જે દસ મહાદેવીઓની પૂજા થતી તે તમામ માતા પાર્વતીના રૂપો છે. શંકર તાંડવ કરે ત્યારે જ્વાળામુખી ફાટે, ધરતીકંપ થાય, હરિકેન આવે, સુનામી આવે. દરિયો ખસી જાય ને તેની જગ્યાએ ઉત્તુંગ હિમાલય ઊભો થઈ જાય.

બાંધતા બાંધતા જ તૂટી જાય એવા પુલ બનાવી, પહેલા વરસાદે જ ઉખડી જાય એવા રોડ બનાવી શંકરનું અપમાન કરશો નહિ, નહી તો એ તમારો સંહાર કરી નાખશે.

યાદે વતન-૨

૨૬મી જાન્યુઆરીએ એક સ્થાનિક સ્કૂલમાં ધ્વજવંદન કરી સાંજે અમે બરોડા પહોચી ગયા. બરોડા મારું પ્રિય શહેર છે. હું ત્યાં અગિયારમાં ધોરણથી ભણવા ગયેલો. ત્યારે સૌથી પહેલા ત્યાં ગણેશોત્સવ જોયા. બાકી ઉત્તર ગુજરાતમાં ગણપતિ ચોથ ક્યારે આવીને જતી રહે કોઈને ખબર પણ પડતી નહોતી. અને ગણેશ વિસર્જનની આનંદ ચૌદશ કોને કહેવાય તે પણ કોઈને ખબર નહોતી. ચોથ થી ચૌદશ સુધી બરોડામાં પુષ્કળ ધમાધમ ચાલતી હોય છે. રાત પડે લોકોના ટોળે ટોળા ઠેર ઠેર સ્થાપેલા ગણપતિ જોવા તૂટી પડે. પછી તો હું થોડા વર્ષ ખેતી કરી ફરી પાછો બરોડા સ્થાયી થઈ ગયેલો. વડોદરા મારા જીવનનું અભિન્ન અંગ બની ચૂક્યું છે.

૨૮મીએ મારું લેક્ચર સુરત ગોઠવેલું હતું. સુરતની સત્યશોધક સભા દ્વારા પ્રેમ સુમેસરા ભાઈએ આ બધી ગોઠવણ કરી હતી. સુરત એટલે ગુજરાત ખાતે રેશનાલીસ્ટ લોકોનો ગઢ ગણીએ તો કશું ખોટું નથી. પ્રખર રેશનાલીસ્ટ દાદા રમણ પાઠકનો અહિ સુરજ તપતો હતો. રમણ દાદાને સદેહે નહિ મળી શકવા બદલનો અફસોસ તો જીંદગીભર રહેવાનો છે. રમણદાદાની સોટીના ચમકારા જેવી તીખી કોલમ રમણભ્રમણ લોકોએ માણી જ હશે. તેઓશ્રી અને તેમના પત્ની બંને સારા સાહિત્યકાર પણ રેશનાલીસ્ટ હોવાને લીધે ગુજરાતી સાહિત્યકારો અને સાહિત્યને લગતી સંસ્થાઓ દ્વારા અળખામણા રહેલા. પણ એવી બધી ફિકર કરે તેવા રમણ દાદા નહોતા. મુરબ્બી નાનુભાઈ નાયક તથા બાબુભાઈ દેસાઈ અને યુવાન મિત્રો એવા પ્રેમ સુમેસરા અને જીગ્નેશ પાઠક જેવા અનેક રેશનાલીસ્ટ મિત્રો સત્યશોધક સભા દ્વારા ખુબ ઉમદા કામ કરી રહ્યા છે.

જે મિત્રોને હૃદયથી મારી સાથે થોડો પણ સમય પસાર કરવો હતો તેમણે ગમે તે રીતે તેનું બહાનું શોધી કાઢેલું. આવા મને મળવાની પ્રબળ ઈચ્છા ધરાવતા મિત્ર જીગ્નેશ પાઠક હતા. તેમણે મને બરોડા લેવા આવવાનું સ્વેચ્છાએ સ્વીકારી લીધેલું જેથી મારી સાથે વાતો કરી શકાય. છેક નવસારીથી કાર લઈ જીગ્નેશભાઈ બરોડા આવી ગયેલા. પણ શહેરના ગીચ ટ્રાફિકમાં સમય ખુબ વીતી જાય અને સુરત પહોચવામાં મોડું થઈ જાય તે પરિસ્થિતિ ટાળવા અમે હાઈવે સુધી સામે જાતે જ પહોચી ગયા. મને ખ્યાલ છે. અમદાવાદથી માણસા જવું હોય તો અમદાવાદના ગીતામંદિર બસ સ્ટેન્ડ થી સાબરમતી પહોચતા જ કલાક નીકળી જાય. પછી ત્યાંથી માણસા અંતરમાં ભલે વધુ હોય પણ બહુ વાર લાગે નહિ. ટૂંકમાં અમદાવાદથી જ અમદાવાદની ભાગોળે પહોચતા જ બહુ વાર લાગે. આવું હવે બરોડામાં પણ બનવા લાગ્યું છે.

જીગાભાઈ જોડે ખુબ વાતો કરી. અમારી વાતોમાં  તત્વજ્ઞાન, રેશનાલીઝમ, મનોવિજ્ઞાન, હ્યુમન બિહેવ્યર અને તેની પાછળના ઉત્ક્રાંતિ જન્ય કારણો, ભારતીય સંસ્કૃતિ, એને વળગેલી બીમારીઓ વગેરે વગેરે વિષયો વણાયેલા હતા. સુરત પણ હવે ગીચ છે. બરોડા કરતા મોટું અને વસ્તીમાં પણ વધુ છે. કોઈ ચોકલેટી મુવી સ્ટાર જેવા પ્રેમભાઈએ ઉમળકાભેર એમના ઘેર અમારું સ્વાગત કર્યું. ત્યાં પણ થોડો ચર્ચાનો દોર ચાલ્યો. ચાપાણી કરી ફ્રેશ થઈ સાહિત્ય સંગમનાં નાનુભાઈ નાયક હોલ તરફ પ્રયાણ કર્યું. વયોવૃદ્ધ નાનુભાઈ નાયક તથા બાબુભાઈ દેસાઈ સાહેબને મળીને ખુબ આનંદ થયો. તો અમારા સંબંધી પ્રદીપસિંહ વાંસદિયા એમના શ્રીમતી સાથે મને સાંભળવા અને ખાસ તો મળવા આવેલા હતા.

પ્રેમભાઈએ સ્વાગત પ્રવચનમાં મારી ઓળખાણ આપી અને વધુમાં મને ફેસબુકનાં રમણ પાઠક તરીકે ઓળખાવ્યો તો મારો કોલર એની જાતે જ ઉંચો થઈ ગયો. રમણદાદાનાં તોલે તો હું કદાપિ આવી ના શકું. એ તો રેશનાલીઝમનાં આજીવન ભેખધારી હતા. હાથ અને મગજ ચાલ્યું ત્યાં સુધી એમણે રેશનાલીઝમ માટે લખે રાખ્યું હતું. મારી સામે લગભગ બધા રેશનાલીસ્ટ મિત્રો જ બેઠેલા હતા એટલે રેશનાલીઝમ વિષે ટીપીકલ વાતો કરી એમને બોર કરવા નહોતા. વૈજ્ઞાનિક સમજ અને અભિગમ વધે તો ઓટ્મેટિક ધર્મના ઇરેશનલ ચોચલા પ્રત્યેથી મન દૂર થવાનું જ છે. વિજ્ઞાન ભણવું અને વૈજ્ઞાનિક અભિગમ કેળવવો બંને ભિન્ન છે. વિજ્ઞાન ભણીને પણ વૈજ્ઞાનિક અભિગમ નહિ કેળવો તો તમે અંધશ્રદ્ધાળુ રહેવાના જ છો. અને દરેક હ્યુમન બિહેવ્યર પાછળ ઉત્ક્રાંતિનું મનોવિજ્ઞાન રહેલું છે. અને તે પ્રમાણે બ્રેન કેમિસ્ટ્રી ઘડાતી હોય છે. માટે મેં બ્રેન અને તેમાં છૂટતા સુખ અને દુઃખનો અહેસાસ અનુભૂતિ કરાવતા ન્યુરોકેમિકલ્સ વિષે માહિતી આપી. સર્વાઈવલની સ્ટ્રેટેજી પ્રમાણે આપણા બ્રેનમાં સુખ અને દુઃખ આપતા રસાયણો સ્ત્રવે છે એમાં કોઈ ભગવાન કે પૂર્વજન્મના કર્મો કે બીજું કોઈ જવાબદાર નથી. આખું પ્રવચન અહિ લખતો નથી પણ મારા આપેલા પ્રવચનની લીંક અહિ મૂકીશ એટલે જેને રહી ગયું હોય તે સાંભળી શકશે. પ્રવચન પૂરું થયું ત્યાં ધર્મેન્દ્રસિંહ બાપુ એમની ટીમ સાથે હાજર હતા. એમનો આગ્રહ હતો હું રોકાઈ જાઉં અને કીમમાં પ્રોગ્રામ ગોઠવવો હતો. પણ મારી પાસે સમય નહોતો. શ્રી. પ્રદીપસિંહ અને એમના શ્રીમતી વૈષ્ણવીદેવીનો એમના ઘેર લઈ જવાનો ખાસ આગ્રહ હતો, પણ બધું ટાળવું પડ્યું. છેવટે બધાએ સાથે ફોટા પડાવી ફરી આવું ત્યારે સમય આપવાનું વચન લઈ મન મનાવ્યું.  

પ્રેમભાઈનાં આગ્રહવશ સરસ મજાનુ સ્વાદિષ્ટ રાત્રીભોજ માણવાનું પણ મળ્યું. તે સમયે હાજર મિત્રો સાથે ખુબ મજાની જાતજાતનાં વિષયો પર ચર્ચા પણ થઈ. રાત્રે રોકાઈ જવાનો આગ્રહ હતો પણ બરોડા પહોચી શાંતિ થી નીંદર લઈએ મોડા ઉઠીએ તો પણ ચાલે એવો સ્વાર્થી વિચાર કરીને રાત્રે જ બસમાં બેસી ગયા. પ્રેમભાઈ અને જીજ્ઞેશભાઈએ બસમાં બેસાડવા સુધીની જવાબદારી નિભાવી હતી. ક્યારેય મળ્યા નહોતા પણ આ ફેસબુકે ખરેખર એવા એવા સરસ મિત્રો મેળવી આપ્યા છે કે ના પૂછો વાત. વર્ચ્યુઅલ મિત્રતા હવે ખરેખરી મિત્રતામાં પલટાઈ રહી હતી. સુરતની મુલાકાત અવિસ્મરણીય સંભારણું.

હું જ્યાં જવાનો હોઉં તે માહિતી ફેસબુક પર ફોન નંબર સાથે મૂકી દેતો. એટલે મળવા આવનારા મિત્રોના ફોન આવી જતા. અને મુલાકાત ગોઠવાઈ જતી. બરોડા હું ઘણા વર્ષો રહેલો માટે મિત્રો તો હતા પણ સંબંધીઓ પણ ઘણા હતા. બધાને મળવાનું હતું. ક્યાંક મારે સામે જવું પડે તેમ હતું તો અમુક મને મળવા આવે તેમ હતા. વડોદરામાં મેં જિંદગીના સૌથી વધુ અને સૌથી મહત્વના વર્ષો વિતાવેલા છે. એટલે વડોદરા તો હું બેત્રણ મહિના રહું તો પણ ઓછા જ પડે. સૌથી પહેલી ફાલ્ગુની મળવા આવી ગઈ. સાહિત્યરસિક ફાલ્ગુનીની બુદ્ધિના ચમકારા એની વાતોમાં દેખાઈ આવે. એની વાતો ખૂટતી નહોતી. કમાતી ધમાતી ઘરરખું પ્રેમાળ ગૃહિણીનું ઉત્તમ ઉદાહરણ એટલે ફાલ્ગુની. હું એને ફાગુ તરીકે સંબોધતો હોઉં છું તે મને પાપાજી. સાંજે અમારા જુના મિત્ર એક બહુ સારા વાર્તાકાર તો ખરા જ પણ બહુ સારા હાસ્યરસથી ભરપુર વાર્તાઓ સાથે લેખો લખનાર યશવંત ઠક્કર મળવા આવ્યા. તો તુષાર ભટ્ટ પણ આવી પહોચ્યાં. સમરસિયા ભેગા થાય પછી વાતો ખૂટે ખરી? ફોન પર વાત થયા મુજબ આણંદથી રીટાબેન અને પ્રદીપભાઈ ઠક્કર પણ મળવા આવી પહોચ્યા. યશવંતભાઈ સિવાય બધા પહેલીવાર મળતા હતા પણ જાણે વર્ષો જુના મિત્રો હોય એમ લાગતું હતું. રોજ ગામના ચોરે મળતા હોઈએ એમ જરાય અજાણ્યું લાગતું નહોતું. જો કે આમેય ફેસબુક વિશ્વગ્રામ જ કહેવાય એના ચોરે બેસી અમે બધા રોજ ગામની પટલાઈ કરતા હોઈએ પછી શેનું અજાણ્યું લાગે? મારા ભાઈ પ્રદીપસિંહ સાથે મારા દૂરના સાળાશ્રીનો દીકરો હેમરાજસિંહ બધાની ચાપાણી નાસ્તાની વ્યવસ્થામાં ખડે પગે ઉભા હતા. કોઈને છુટા પડવાનું મન થતું નહોતું પણ સમય કોને કીધો? મોડે મોડે બધા છુટા પડ્યા પછી દિલીપકુમાર મહેતા એમના દીકરા સાથે આવી પહોચ્યા. એમની સાથે પણ ખુબ વાતો થઈ.

બીજા દિવસે સવારે દસેક વાગે આણંદથી જયશ્રીબેન જોશીની પધરામણી થઈ. ગુજરાતીના આ પ્રાધ્યાપિકા અત્યંત બુદ્ધિશાળી અને તેજસ્વી. એમની સાથે વાતો કરવાની, સાહિત્યની ચર્ચા કરવાની ખુબ મજા પડે. એમની સાથે ત્રણચાર કલાક ક્યા વહી જાય તેનો કોઈ અણસાર જ ના આવે. બપોરનું ભોજન પણ અમે સાથે જ લીધું. તેમના ગયા પછી અમે પણ માણસા જવા રવાના થઈ ગયા. મારું શેડ્યુલ અત્યંત વ્યસ્ત બનતું જતું હતું મને તેનો અંદાઝ નહોતો. માણસાથી બીજા દિવસે અમારે અમદાવાદ થઈ સૌરાષ્ટ્રની લાંબી ટ્રીપ પર જવાનું હતું.

વધુ આગલા અંકે.  https://www.youtube.com/watch?v=80ANnzfBdnU

SatyaSodhak Sabha – Dt. 28-1-2016

‘સત્ય શોધક સભા’ અને ‘સાહિત્ય સંગમ’ના ઉપક્રમે અમેરિકા સ્થિત જાણીતા લેખક વિચારક અને પ઼ખર રેશનાલિસ્ટ શ્રી ભૂપેન્દ઼સિંહ રાઓલે સરસ મનનીય અને વિચારપ઼ેરક વકતવ્ય આપેલ તે ઉપર લીંક ઉપર ક્લિક કરું યુ ટ્યુબ પર સાંભળો..

youtube.com

યાદે વતન-૧

પરદેશમાં રહેતા હોય એને વતનની યાદ વધુ સતાવતી હોય તે દેશમાં વતનમાં રહેનારને સમજાય નહિ. વતનમાં કશું ખોટું થતું હોય, કોઈ સિસ્ટમમાં ખામી હોય તે વતનમાં રહેનારને જલદી જણાય નહિ કારણ તેઓ એનાથી ટેવાઈ ગયા હોય છે. ઘણીવાર તો આ બાબત ખોટી છે તેવી માહિતી જ હોતી નથી એમના બ્રેનમાં. કારણ બચપણથી એવું જોએલું હોય એટલે બ્રેનમાં એવી જ સર્કીટ બનેલી હોય કે આ તો નોર્મલ કહેવાય. જ્યાં ત્યાં થૂકી નાખવું આપણે ત્યાં બ્રેનમાં બનેલી સર્કીટ પ્રમાણે નોર્મલ કહેવાય. જોરશોર થી વાતો કરવી કે આખું ગામ સાંભળે તેમ ફોન પર વાત કરવી નોર્મલ કહેવાય. સ્વચ્છતા નહિ જાળવવી તે પણ નોર્મલ કહેવાય. તમાકુ સાથે ચૂનો  જાણે પ્રેમિકાને આક્રમકતા સહ પંપાળતા હોય તેમ હથેળીમાં તર્જની વડે મસળી, એક હથેળીમાંથી બીજી હથેળીમાં આલ્હાદક રીતે પ્રેમિકાને સહેલાવતા હોય તેમ ખંખેરી, ફરી પાછું બીજી હથેળીમાં એનું પુનરાવર્તન કરી, સારી સારી મસળાયેલી તમાકુ પાછી એક હથેળીમાં ભેગી કરી તેને સડેલા દાંત, સુજેલા પેઢા અને ગંદા હોઠ વચાળે આસનસ્થ કરાવી, એક હથેળીમાં તમાકુનો વધેલો ઝીણો ભૂકો આજુબાજુ જોઈ જ્યાં બેઠા હોય ત્યાં ભલે નીચે મોંઘા ભાવની ચમકતી ટાઈલ્સ વીજળી સરીખા ઝબકારા મારતી હોય તેના પર પધરાવી દેવાનું નોર્મલ ગણાય. ૫૦ વર્ષની જિંદગીમાં આવી આવી તો હજારો બાબતો મને પણ નોર્મલ જ લાગતી હતી. આવી તો હજારો બીમારીઓ મને પણ નોર્મલ નહિ ભવ્યાતિભવ્ય સંસ્કૃતિનો એક ભાગ જ લાગતી હતી અને એનું મને ગૌરવ પણ હતું.

મારા એક મિત્ર ભારતથી આવેલા દસ વર્ષના વિસા ઉપર. આવા વિસા પર છ મહિનાથી વધુ રહેવા ના દે. પછી ભારત જઈ અમુક સમય પછી ફરી આવવાનું. એમનો ઈરાદો આવી રીતે વારંવાર આવી અહીં ગેરકાયદે નોકરી કરી પૈસા કમાવાનો હતો. જુના મિત્ર દાવે હું થોડા દિવસ મારે ઘેર લઈ આવ્યો. અહીં અમે બધાં આખો દિવસ જોબ કરી અમે કંટાળ્યા હોઈએ રાત્રે સરખી ઊંઘ તો જોઈએ ને? આમને રાત પડે ભારત પત્નીને ફોન કરવાનું મન થાય કારણ ત્યાં દિવસ હોય. વાતચીત કરે ફોન કરે એનો પણ કોઈ વાંધો નહિ, પણ આમને તો આજુબાજુના ચાર ઘર સાંભળે તેમ મોટેથી વાતો કરવા જોઈએ અને હસે તો આખી સ્ટ્રીટ જાગી જાય. ઘરમાં છોકરા બિચારા જાગી જાય પણ મારી શરમના માર્યા બોલે નહિ. પછી મારે તેમને કહેવું પડ્યું કે વાતો કરો પણ ધીમેથી કરો અહીં બધા આખો દિવસ કામ કરે છે રાત્રે ઊંઘવા તો જોઈએ કે નહીં? એમને ખોટું લાગ્યું. ફોન પર ધીમેથી વાતો કરવાનું આપણે જૂની પેઢીના માણસોએ નવી પેઢી પાસેથી શીખવું જોઈએ. આવી આવી તો અનેક વાતો છે જે આપણને નોર્મલ લાગતી હોય છે.

ખેર, માણસા કોલેજમાં અકસ્માતે પ્રવચન ઠોકવું પડ્યું તેના ફોટા ફેસબુક પર શેઅર કર્યા. પછી શંખેશ્વરથી ફેસબુક મિત્ર કે.ડી. રાઠોડ એમના બીજા બે મિત્રો સાથે અગાઉથી ફોન પર વાત કરી મુલાકાત ગોઠવી છેક માણસા આવી પહોચ્યા. સરકારી પ્રાથમિક શાળાઓના શિક્ષકોનો કોઈ પ્રોગ્રામ હતો એમાં મારે પોણો કલાક બોલવું તેવો એમનો આગ્રહ હતો. અને તે માટે ઇન્વાઇટ કરવા તેઓ ખાસ રૂબરૂ આવેલા. કે.ડી. રાઠોડ મારા જુના વાચક અને ચાહક છે. ખુબ વાતો કર્યા પછી પણ એમને જવાનું મન નહોતું થતું પણ સમય રોકાતો નથી. મારું પુસ્તક મેં એમને ભેટ આપ્યું. એમની સાથે આવેલા બાપુ નવઘણસિંહ વાઘેલા શિક્ષક વત્તા લોકગાયક છે. એમણે એક સરસ દુહો હિંદની રાજપુતાણીઓ વિષે આમ રૂવાંડા ઉભા થઈ જાય તેવો લલકાર્યો.

શંખેશ્વર જતાં પહેલા મારા મોટા બહેનનાં ઘેર ઈડર બાજુ જઈ આવ્યાં. બહેનના ઘેર નાનું સરખું રજવાડું જ છે. મૂળે રોયલ ફેમિલી એમાંય રાજસ્થાનના રાઠોર વંશજો. ખાણીપીણીનાં દોર ચાલુ જ હોય. નાના બાળકને પણ માન દઈને બોલાવવાના રિવાજો. ખુબ મેનર જાળવવી પડે. ચાર ભાઈઓ વચ્ચે એક જ બહેન. પિતાશ્રીએ બહેનને ક્યારેય ટપલી પણ મારી નહિ હોય. અમારા રાજપૂતોમાં દીકરીઓને ટપલી મારવાનો ય રીવાજ છે જ નહિ. બહેનનાં ઘેર મોજમસ્તીમાં મશગૂલ હતાને એક દિવસ લેપટોપ ચાલુ કર્યું ને એક ગ્રુપ તરફથી મેસેજ મળ્યા કે તમારી પાછળ ષડયંત્ર તમને બદનામ કરવાનું ચાલુ થયું છે, સોશિયલ મિડિયા ઉપર. મારી ભૂલ કે મેં સુંદર ના હોય પણ નાજુક હોય એવી કમઅક્કલ લેખિકા વિષે કોઈ જગ્યાએ કમનીય શબ્દ વાપરેલો. કમનીયનો પ્રચલિત અર્થ નાજુક થાય અને બીજો અર્થ સુંદર થાય. આ મહિષી એને સેક્સી સમજી બેઠી. આવી મહિષી સાદા ગુજરાતી શબ્દોના અર્થ ના સમજતી લેખિકાઓ બની જતી હોય એમાં કોઈ વાંધો નહિ પણ ચિત્રલેખા જેવા માતબર સાપ્તાહિકમાં લખતી હોય તે બાબતે ગુજરાત સમાચારના એક જાણીતા લેખક, પત્રકાર, સ્તંભ લેખક, અને નવલકથાકારે એમની સાથેની અંગત મુલાકાતમાં આશ્ચર્ય વ્યક્ત કરેલું. મારા ચાહક મિત્રો એને મુહતોડ જવાબ આપવા મારી રાહ જોતા હતા કે બાપુ કેમ હજુ મેદાનમાં આવ્યા નથી? અને હું અણજાણ ઈડર બાજુ મોજમસ્તીમાં રમમાણ હતો. ખેર મારી ભૂલ હોય તો હું નાના બાળકની પણ માફી માંગી લઉં, બાકી ભગવાનની પણ માફી નો માંગુ. ખેર એ પ્રકરણ તો પૂરું થઈ ગયું પણ એની ચર્ચા તો મુંબઈની પાર્ટીઓમાં પણ થઇ ગઈ. શંખેશ્વર પહોચતાં થોડા મોડા પડ્યા પણ ૪૦૦ શિક્ષકો સામે પ્રવચન આપવામાં બહુ મજા પડી ગઈ. કે.ડી. રાઠોડ બહુ સારા આયોજનકાર તેમાં કોઈ શક નહિ. પાટણની જગવિખ્યાત રાણકી વાવનું ચિત્ર મને યાદગીરી તરીકે ભેંટ આપ્યું. શાલ પણ આપી. મારા ભાઈએ પણ ગ્લોબલ વોર્મિંગ વિષે સરસ માહિતી આપી. ભાઈ વિક્રમસિંહ પણ પડછાયાની જેમ એમની કાર સાથે હાજર જ હતા. આ વિક્રમસિંહ વિષે વાત નહિ કરું તો મને ચેન નહિ પડે. એમના દાદા જગતસિંહ અને મારા પિતાશ્રી મિત્ર હતા. અમે એમના ઘરની બાજુમાં બનાવેલ ગાર્ડનમાં બેડમિન્ટન ખૂબ રમતા. એમની છાપ બહુ માથાભારેની. પણ મારા માટે નાનાભાઈ જેવા. મને કહે બે મહિના હક રજાઓ નોકરી ઉપર મૂકી દઉં અને તમારા માટે કાર સાથે હાજર રહું. મેં માંડ માંડ સમજાવ્યા કે જરૂર પડશે બોલાવી લઈશ. આ વિક્રમસિંહ મારા માટે જીવ આપી દે તેવા ભાઈબંધને ભાઈ કહેવો વધુ સારો.

શંખેશ્વરમાં પ્રવચન આપતાં સામે શિક્ષકો જ હતા તો મેં એક સામાન્ય દાખલો ગણવા આપ્યો કે રોજ આ મોંઘવારીમાં એક માણસનો ખાવાપીવાનો અને બીજી જરૂરિયાતનો કેટલો ખરચ થાય? કોઈ કહે ૧૦૦ રૂપિયા થાય તો કોઈ કહે ૨૦૦ થાય. કારણ બહાર ખાવા જઈએ તો એક ટાઈમના ૧૦૦ રૂપિયા તો ઓછામાં ઓછા થાય છે. મેં કહ્યું થોડું વાજબી રાખો ૫૦ રૂપિયા રાખો. અમારા માણસામાં ગાયત્રી મંદિર વાળા રોજના એક ટાઈમના ૫૦ રૂપિયા ખાવાના લે છે. તો પણ બે ટાઈમના ૧૦૦ રૂપિયા તો થાય જ. બીજા કપડાલત્તાનાં ખર્ચા જવાદો. રોજના ૧૦૦ એક માણસ પાછળ ગણો તો ૫૦ લાખ માણસો પાછળ કેટલા થાય? ૫૦૦૦ લાખ થયા કે નહિ? શિક્ષકો બધા અચંબામાં હતા કે આ મહાનુભવ શું કહેવા માંગે છે? પછી મેં ધડાકો કર્યો કે ભારતમાં ૫૦ લાખ સાધુઓ છે જે કશું પણ કરતા નથી અને એમનો રોજના ૧૦૦ રૂપિયા લેખે રોજના ૫૦૦૦ લાખ રૂપિયા ખર્ચો થાય છે તે ભારતની બાકીની જનતાને માથે છે. તમે બધા તે ખર્ચો ભોગવો છો મારે એમાં ભાગ આપવો ના પડે માટે હું અમેરિકા ભાગી ગયો. બધા તરત હસી પડ્યા પણ એમના દિમાગમાં વાત ઉતરી ગઈ કે બિનઉત્પાદક સાધુઓ પાછળ આપણે નાહકનો ખર્ચો વેઠીએ છીએ. કારણ આ સાધુઓ કશું કમાતા નથી. મેં કહ્યું એમને મોક્ષ મેળવવો હોય તો મેળવે આપણને કશો વાંધો નથી પણ એમના મોક્ષના બિલ આપણે શું કામ ચૂકવીએ? બધા શિક્ષકો તાળીઓ પાડી ઉઠ્યા. શિક્ષણ અધિકારી તો વારંવાર કહેતા કે બાપુ બહુ મજા આવી ગઈ તમે સરસ કહ્યું. સરસ હોટેલમાં જમાડ્યા પછી કે.ડી. અમને શંખેશ્વરના પ્રખ્યાત જૈન મંદિર જોવા લઇ ગયા પછી એમના ઘેર પણ લઇ ગયા, ત્યાં ચા પી પછી અમે માણસા જવા રવાના થયા.

અમદાવાદ મારા ભાઈના દીકરી રહે છે. એટલે એક આંટો ત્યાં પણ માર્યો. તે દરમ્યાન ધૈવત ત્રિવેદીને એમની ઓફિસમાં જ મળી આવ્યા. લિટરેચર ફેસ્ટીવલમાં મળ્યા ત્યારે એમનો ખાસ આગ્રહ હતો કે મારે એમની ઓફિસમાં એમની સાથે એક બે કલાક ગાળવા. ધૈવતભાઈની ઓળખાણ આપવાની નો હોય. છતાં એક વાત કહું કે આ મેક્નીકલ એન્જીનીયર ફક્ત લખવાના પેશનને લીધે છ આંકડાનો પગાર છોડી સામાન્ય પગારે ગુજરાત સમાચારમાં જોડાય છે તે જાણી મને તો થયેલું જ તમને બધાને પણ આશ્ચર્ય થશે. એમણે કબૂલ કર્યું કે એમને પણ શરૂમાં મારા લેખો કે લખાણો નેગેટીવ લાગતા હતા. પણ પછી લાગ્યું કે મારો ઈરાદો સંસ્કૃતિ  સમજીને પાળી રાખેલી બીમારીઓ ઈંગિત કરવાનો જ હોય છે. એમની સાથે ચર્ચામાં લલિત ખંભાયતા પણ જોડાયેલા. વાંચવા ગમે એવા બહુ ઓછા પત્રકાર લેખકોમાં ધૈવતભાઈ આવી જાય છે. ધૈવતભાઈ સાથે અવિસ્મરણીય મૂલાકાત લઇ અમે કાપડિયા સાહેબને ઘેર જવાનું હોવાથી સત્યાગ્રહ છાવણીમાં એમના નિવાસ્થાને ગયા. નામ કેવું છે? ખરેખર અમદાવાદના સૌથી વધુ વૈભવી બંગલા અહી સત્યાગ્રહ છાવણીમાં છે. ખાદીધારી સત્યાગ્રહીઓને બહુ સસ્તામાં સરકારે મકાનના પ્લોટ ફાળવેલા. હવે થોડા પૈસા ચોરસવારે વધ્યા હશે તો સત્યાગ્રહીઓ અધધ કહીને પ્લોટ વેચી ભાગી ગયા.  સત્યાગ્રહ છાવણીમાં અડધા મકાનો બંધ હશે કારણ તેના માલિકો વિદેશોમાં વસતા હશે. કાપડિયા સાહેબ ખુદ પાંચ મહિના અમદાવાદમાં અને બાકીના મહિના ન્યુ જર્સીમાં રહે છે. જો કે એમનું અમદાવાદનું વૈભવશાળી ભવ્ય મકાન સાચવનારા કર્મચારીઓ બારેમાસ જોબ કરે છે. કાપડિયા સાહેબ જેટલો નમ્ર માનવી મેં કદી જોયો નથી. તે મારા લખાણોનાં બહુ મોટા આશિક છે. મારું લખેલું એક વાક્ય હોય તો પણ એમના ૫૦૦ મિત્રોને ઈમેલ દ્વારા મોકલી દેતા હોય છે.

અમદાવાદનાં રોકાણ દરમ્યાન જાયન્ટ દેહયષ્ટિ ધરાવતો મિત્ર કૃણાલ મળવા આવ્યો. ખુબ વાતો કરી. કૃણાલ બહુ સારો હાસ્યલેખક બની શકે તેમ છે. મેં એનો એક લેખ એને પ્રોત્સાહિત કરવા મારા બ્લોગમાં પણ મૂકેલો. મેં તો એને બહુ વાર કહ્યું હશે લખવા માંડો. ખેર હવે તે માતૃભારતીમાં લખતો થઈ ગયો છે તેનો મને ખુબ આનંદ છે. કાજલ શાહ, કાજલને હું ટોમબોય કહું છું. તે પણ મળવા આવી. કાઠીની કટાર જેવી અણીયાળી કાજલ શાહ મને ફેસબુક મહાકુભમાંથી મળેલી ખોવાયેલી દીકરી જેવી લાગી. તો વળી એજ દિવસે એવી જ બીજી દીકરી ઝીલીમિલ ઝીલ્લી પણ મળવા આવી. મળવા શું એના લગ્નમાં હાજરી આપવા આમંત્રણ આપવા જ આવેલી. ઝીલ્લી એટલે મારી માથાભારે દીકરી. સેન્ટ ઝેવીયરમાં ભણેલી ઝીલ્લીને કોઈ પહોચે નહિ. મને કાજલ અને ઝીલ્લી જેવી જાબાંઝ દીકરીઓ હમેશા વહાલી લાગે. એમની સામે બુરી નજરથી દેખનારની આંખો ખેંચી નાખે એવી આ દીકરીઓ બંને સાથે જ ભેગી થઈ ગયેલી. બોલવામાં અને બુદ્ધિમાં બંને શાર્પ. ફેસબુકે મને ખુબજ સારા મિત્રો સાથે આવી હોશિયાર દીકરીઓ પણ આપી છે. ઝીલ્લીના લગ્નમાં મેં હાજરી આપી હતી અને કાયમ સુખી રહે તેવા આશીર્વાદ પણ આપ્યા હતા. એક વાત તો નક્કી જ છે કે મને મળવાનું પેશન ધરાવતા મિત્રો તો ગમે તેવી પરિસ્થિતિ હોય મળી જ ગયા છે. ઝીલ્લીનું પોતાનું લગન હતું, પોતે બહુ બીઝી હતી પણ ગમે તેમ કરીને મળી જ ગઈ. હું તો આશરે ૧૩૫૦૦ કિ.મી. દૂરથી આવ્યો જ હતો. મારે પણ બહુ બધાને મળવું હતું પણ મારી પાસે ફક્ત બે મહિના હતા, એમાંય મારે મારા ૯૪ વર્ષના માતુશ્રીને મળવા બેંગલોર જવાનું હતું અને દસેક દિવસ ત્યાં ગાળવાના હતા. એટલે મારી મજબૂરી હતી કે દરેક મિત્રોને મળવા એમના બારણે જઈ ના શકું. તો કોઈ કોઈ મિત્રોએ તો મારા પર દયા કરી મારે બારણે આવવું જોઈએ કે નહિ? ૧૩૫૦૦ કી.મી. સામે ૨૫,૫૦ કે ૧૦૦ કી.મી. આવી ના શકો? ખેર સાચા આશિક હતા તે તો ગમે તે કરીને મળી જ ગયા હતા. મને ઘણીવાર દુખ થાય કે અમુક મિત્રને કે સગાને મળી શકાયું નહિ, ટાઈમનો અભાવ નડ્યો. મેં નક્કી કર્યું હોય કે એમને મળવા જઈશ પણ જવાયું ના હોય તો હું અફસોસ કરતો હોઉં ત્યારે મારા ભાઈ સમજાવે કે “ભાઈ નાહક દુખી ના થશો એમની ફરજ નથી કે તમે આટલે દુરથી આવ્યા છો વ્યસ્ત હશો તો તમને ફોન કરી સામે મળવા આવે? તમે અમેરિકા જઈને આપણા દંભી લોકોને ઓળખવાનું ભૂલી ગયા છો.” ખેર એમની વાત પણ સાચી હતી.

૨૬મી જાન્યુઆરીએ માણસાની એક સ્કૂલમાં મને ધ્વજવંદન કરવા માટે ખાસ આમંત્રણ આવ્યું. મારા માટે મારા જીવનનો એ મહત્વનો દિવસ હતો. મારે મારા દેશ મારી માતૃભૂમિનો ધ્વજ ફરકાવવાનો હતો. એ તક આપવા બદલ તે શાળા અને તેના સંચાલકોનો ખૂબ ખૂબ આભાર. નાના બાળકોએ સરસ નૃત્ય કર્યું. મેં અને મારા ભાઈએ થોડું ભાષણ પણ આપ્યું. નાની બાળકીઓ જોડે ફોટા પડાવ્યા અને તેઓને અમેરિકાથી લાવેલ ચોકલેટો પણ આપી. બપોર પછી પ્રસ્થાન કર્યું વડોદરા જવા માટે. ભારત આવી મેં કોઈ મોજશોખ કર્યા નથી કે નથી મોંઘી ગાડીઓમાં ફર્યો. એજ બસમે હમારી શાનસે સવારી. હું લગભગ બધે બસમાં જ ફર્યો છું. વોલ્વો પણ મેં જોઈ નથી. ક્યાંક શટલિયા તરીકે ઓળખાતી જીપોમાં કે પાંચની જગ્યાએ દસ ભરેલી ખખડધજ કારોમાં ફર્યો છું. મારા ભાઈ જીપ વાળાને પૂછે અહી આ સીટમાં કેટલાને બેસાડીશ? પેલો કહે ચાર જણને. તો ભાઈ કહે એક કામ કર ત્રણ જણને જ બેસાડ એક જણનું ભાડું એક્સ્ટ્રા અમે આપી દઈશું. આમ અમે બેની જગ્યાએ ત્રણ જણનું ભાડું આપી મુસાફરી કરી છે જેથી બેસવામાં થોડી રાહત રહે. જે ડોબાઓ એમ કહે કે આ એનઆરઆઈ અહી મોજશોખ કરીને ગયોને પછી ભારતની બદબોઈ કરે છે, તો એવા દેશીઓ પણ તકલીફ વેઠવા તૈયાર ના હોય એવી તકલીફો વેઠીને માભોમમાં રહેવાનું મને હમેશા પ્રિય જ લાગ્યું છે. અમે તો બસમાં ક્યારે બેઠા હોઈશું યાદ નથી કહેનારા કેટલાય મિત્રો મને મળ્યા છે. ચાર શહેરોના ચાર બસ સ્ટેન્ડ અપટુડેટ બનાવી ગામડાઓના હજારો બસ સ્ટેન્ડ બિસમાર હાલતમા રાખવાને વિકાસ નો કહેવાય. ચાર ઉદ્યોગપતિઓને જીવાડી હજારો ખેડૂતોને આત્મહત્યા કરવાને મજબૂર કરવા વિકાસ નો કહેવાય. મેં તો જાતે ખેતી કરી છે. ખભે ૧૫ લીટરના પંપ ભરાવી કપાસ અને કોબીજમાં દવાઓ છાંટી છે. અને એ કોબીજ ૪ રૂપિયે મણનાં ભાવે નડિયાદના બજારમાં વેચીને આવેલો છું ત્યારે તે કોબીજ ભરવાના કોથળાની કિંમત પણ નહોતી નીકળી. મુંબઈ રહેતો મેન્ગેઝીન ચાલુ કરીશ કહી વાચકોના લાખોના લવાજમ ખાઈને ભાગી ગયેલો કોઈ ગદર્ભ લેખક જ્યારે કહે કે ખેડૂતો આળસુ છે, તો મને એની પૂંઠ પર અખાના મીઠું પાએલા ચામડાના ચાબખા મારવાનું મન થાય છે. ખેડૂતો આત્મહત્યા શોખથી કરતા હશે? ગધેડાઓ જીંદગીમાં ખેતર જોયું નાં હોય અને શું કામ ખેડૂતો વિષે લખતા હશે?

ખેર ૨૬મી જાન્યુઆરીએ સાંજે અમે વડોદરા પહોચી ગયા. વડોદરા મારી માણસા પછીની કર્મભૂમિ. હું અગિયારમાં ધોરણથી વડોદરા જતો રહેલો ભણવા. વડોદરા મારું પ્રિય અને પોતીકું શહેર. કોમર્સ ફેકલ્ટીમાં ભણીને પાછો માણસા આવી ગયેલો. માણસા ખેતીવાડી પશુપાલન કરી ફરી પાછો બરોડા ધંધાપાણી અર્થે આવી ગયેલો. મેં ખેતી કરી છે તો ગાયો પણ રાખી છે. મને ગાય દોહતા પણ આવડે છે. ક્રોસબ્રીડ ગાયોમાં મને સારી એવી સમજ હતી. હું એવી ગાય જોઇને કહી દેતો કે એનામાં કેટલા ટકા પરદેશી લોહી છે, અને કેટલું દૂધ આપતી હશે. મેં અડધી રાતે ખેતરોમાં પાણી પાયા છે. તો અડધી રાતે ગાયોની સુવાવડ પણ કરી છે. હું તો આકાશમાં તાકી રહેલો માટીનો માણસ છું. મારી નજર આકાશમાં પણ મારા પગ માટીમાં છે. ભલે હાલ હું અમેરિકામાં રહેતો હોઉં, પણ મારી નજર ભવ્ય મોલો અને મહેલાતોને બદલે વૃક્ષો અને જંગલો પ્રત્યે વધુ હોય છે. આદરણીય રઘુવીર ચૌધરી જેવા જ્ઞાનપીઠ એવોર્ડ વિજેતા ખેડૂત કમ સાહિત્યકાર ખેડૂતોને ઠપકો આપતો લેખ લખે તો આપણે હજાર વાર માથે ચડાવીએ. પણ મુંબઈમાં રહેતો ને વાચકોનો દ્રોહ કરીને વાચકોના પૈસા ખાઈ ભાગેલો કે જેણે જિંદગીમાં ખેતર જોયું નાં હોય અને ખેડૂતો વિષે લખે તો ગમે તેટલો હુશિયાર હોય એને કદાપિ માફ નો કરાય. વડોદરામાં હું અતિશય સંવેદનશીલ વાડી વિસ્તારમાં જ રહેતો હતો. એટલે કોમી રમખાણોના સ્વાદ મેં બહુ ચાખ્યા છે.

સુરતમાં સત્ય શોધક સભાએ મારું પ્રવચન રાખેલું. એની વાત હવે આગળના અંકમાં..

 ગંગા તારું પાણી અમૃત?

આજે ગંગાને જુએ તો મહારાજા ભગીરથનો જીવ કકળી ઉઠે અને ગંગાને અવશ્ય પૂછે કે ગંગા તું બહેતી હે ક્યું? તો ગંગા પણ અવશ્ય જવાબ આપે કે અબ મૈ વો પવિત્ર ગંગા નહિ રહી જો આપ સ્વર્ગસે ઉતાર લાયે થે. અબ મૈ ગટરગંગા બનકે રહ ગઈ હું. મારે ગંગા ઉપર કોઈ ડોક્યુમેન્ટરી બનાવવી હોય તો અમિતાભ બચ્ચનને રાજા ભગીરથ બનાવી ઐશ્વર્યાને ગંગાના રૂપમાં દર્શાવી ઉપરનો સંવાદ એમના મુખે બોલાવી શરૂઆત કરું.

કેવા મહાન ઋષિઓ આ દેશના હતા કે જેમણે નદીઓને માતા કહી, ગાયને માતા કહી. અને આપણે મૂરખ ભારતીયોએ નદીઓને ગટરમાં તબદીલ કરી નાખી અને ગાયને પ્લાસ્ટિકનો ચારો ચરતી કરી દીધી. સવારમાં ઉઠીને સ્નાન કરતી વખતે ગંગે ચ યમુને ચ કહી શરીર ઉપર લોટા રેડતા, મારા મહાન દેશભક્ત મિત્રો આપણે રોજ ગંગામાં ૧.૭ અબજ લીટર ઔદ્યોગિક કચરા સાથે બીજો અનેક જાતનો કચરો વહાવીએ છીએ અને બીજા ૮ કરોડ ૯૦ લાખ લીટર સ્યૂઇજ(મળમૂત્ર) ઠાલવીએ છીએ. ખેર આંકડાકીય માહિતીમાં ફેરફાર હશે ક્યાંક, પણ ગંગે ચ યમુને ચ નું પાણી પીવાલાયક તો શું નહાવા લાયક પણ આપણે રહેવા દીધું નથી. કારણ WHO એ સેઈફ ગણી હોય તેવી પ્રદૂષણની માત્રા કરતા ગંગાનું પાણી ૩૦૦૦ ગણું પ્રદુષિત છે. Uttarakhand Environment Conservation and Pollution Control Board દ્વારા અભ્યાસ કરવામાં આવેલો તેમાં હરિદ્વાર નજીક ગંગામાં કોલીફોર્મ નામના બેક્ટેરિયાનું લેવલ ૫૫૦૦ આવ્યું જે લિમીટ કરતા ૧૦૦ ગણું વધુ હતું.

4 લાખ ચોરસ માઈલ આવરતી ગંગા ઉપર ૨૯ શહેર એવા છે જેમની વસ્તી એક લાખ કરતા વધુ છે અને 23 શહેર એવા છે જેમની વસ્તી ૫૦ હજાર થી લાખ વચ્ચે હશે અને ૪૮ ટાઉન છે જેમની વસ્તી ૫૦ હજાર કરતા ઓછી હશે. ૧૯૮૬માં રાજીવ ગાંધીએ ૪૬૨ કરોડ રૂપિયાનો ધ ગંગા એક્શન પ્લાન નામનો વારાણસી આગળ ગંગા સફાઈ માટેનો પ્રોજેક્ટ મંજુર કરેલો. પણ તે સફળ થયો નહિ. બીજા ફેજમાં મંજૂરી મળતાં ૨૦૧૪ સુધીમાં ૯૩૯ કરોડ વપરાઈ ચૂક્યાં છે. મનમોહનસિંઘ શું કામ બાકી રહે? National Ganga River Basin Authority (NRBA)નાં હેડ બની એમણે ૩૦૩૧ કરોડ ફંડ મંજુર કર્યું ગંગાનું પ્રદૂષણ નાબૂદ કરવા નહિ ફક્ત ઓછું કરવા. ૨૦૧૩ સુધીમાં ૭૮૫ કરોડ તેમાં પણ વપરાઈ ચુક્યા છે.

ગંગે ચ ની જેમ યમુને ચ ની પણ એજ દશા છે. પાલ્લા ગામથી મૈયા યમુના દિલ્હીમાં પ્રવેશ કરે છે અહિ 22 ગટર દ્વારા એમનો જલાભિષેક થાય છે. ૧૮ ગટરો તો સીધી જ એમાં ઠલવાય છે અને બાકીની 4 વાયા આગ્રા ગુરુગાંવની કેનાલો દ્વારા. દિલ્હી રોજનું ૧૯૦૦ મિલિયન લીટર સ્યૂઇજ પેદા કરે છે. છેલ્લા બે દસકામાં ૬૫૦૦ કરોડ યમુનાને ચોખ્ખી કરવામાં વપરાયા છે. જાપાનની મદદ લઈને પહેલા બે ફેજ માં ૧૫૦૦ કરોડ વપરાયા છે.

ન્યુ જર્સીથી બહાર પડતા ‘ગુજરાત દર્પણ’ માં અમારા પરમ મિત્ર કૌશિક અમીન લખે છે, ‘ યમુના કૃષ્ણ અને રાધાની પણ પ્રિય છે. વૈષ્ણવો માટે યમુનાનું જળ કદાચ ગંગાજળથી પણ વિશેષ છે. આજે તો વૃંદાવન-મથુરાના વિસ્તારોમાં વૈષ્ણવ યાત્રિકો જે આચમની લે છે, સ્નાન કરે છે તે માત્ર ગટરગંગા જ છે. આંકડાઓ અનુસાર ગંગા કરતા પ્રદૂષણની માત્રા યમુનામાં વધુ છે. મોદી સાહેબે શરુ કરેલો ‘નમામિ ગંગે’ કાર્યક્રમ ગંગા સફાઈ માટે ૨૦૧૯મા પૂરો થશે. તેમ જણાવ્યું છે. ૧૯૮૫મા આવો જ ખેલ ત્યારના વડાપ્રધાન રાજીવ ગાંધીએ પણ કર્યો હતો. અને કરોડો રૂપિયાનું આંધણ થયું, પરિણામ શૂન્ય! આજે પણ યમુનાના કિનારે જાવ તો પાણીની દુર્ગંધ માથું ફાળે તેવી હોય છે. આગ્રામાં અનેકવાર આખી નદી ગટરના ફીણથી ઉભરાયેલી જોવા મળે છે.’

મેં એકવાર લખેલું કે ગંગા તો વહેતી નદી છે. ગંગા હોય કે યમુના કે કોઈ પણ નદી એને ચોખ્ખી કરવા કરોડો ખર્ચીએ છીએ એના બદલે એમાં ગંદકી ઠાલવવાનું બંધ કરીએ તો આ વહેતી નદીઓ તો એકાદ બે ચોમાસામાં એમની જાતે જ ચોખ્ખી થઈ જાય. જરૂર છે દરેક શહેર પાસે સારા ઉત્તમ સ્યૂઇજ પ્લાનની. જો કે સરકારો તે દિશામાં કામ કરતી જ હશે પણ ક્યાંક ગરબડ જરૂર છે. આટલા બધા કરોડો રુપિઆ વપરાયા પછી નદીઓ એવી ને એવી ગંદી જ છે. કદાચ કાગળ ઉપર સ્યૂઇજ પ્લાન્ટ નખાઇ જતા હોય અને રૂપિયા ચવાઈ જતા હોય તેમ બને. આપણા દેશમાં કશું અશક્ય નથી કારણ,

“આપણે ધાર્મિક છીએ નૈતિક જરાય નહિ.”

દુશ્મનને લાડ કરો (appeasement reaction)

૨૦૧૩માં લંડનનાં એક ઘરમાંથી ત્રણ સ્ત્રીઓને ૩૦ વર્ષથી ગુલામીની બેડીઓમાં જકડી પારાવાર પીડા આપવામાં આવતી હતી તેમાંથી છોડાવવામાં આવી. બ્રિટીશ પોલીસ દ્વારા આ બનાવને “highly traumatized’ અને “worst case of modern-day slavery” તરીકે ઓળખવામાં આવ્યો. ત્રીસ ત્રીસ વર્ષ તમે કોઈને ત્રાસ આપી સાથે રહેવા કઈ રીતે મજબૂર કરી શકો?

Chris Cantor અને John Price નામના ઓસ્ટ્રેલિયા અને યુકેના મનોવૈજ્ઞાનિકોએ આવા બનાવો ઉપર સરસ સંશોધનાત્મક તારણ કાઢ્યાં છે. આ કોયડાની કૂંચી ‘appeasement’ reaction માં મળી આવે છે. અપીઝમન્ટ એટલે શાંત પાડવું, શમાવવું, (આક્રમણ કરનારને) સવલતો કે લાંચ આપીને મનાવવાનો પ્રયત્ન કરવો, સંતુષ્ટ કરવું. આ વર્તણૂક આપણા genes અને બાયોલોજિમાં સખત રીતે ગૂંથાયેલી છે અને તે સર્વાઈવલ માટે હોય છે. સર્વાઈવલ માટે કાંતો લડો અથવા શરણે થઈ હુમલાખોરને ખુશ કરો. ઘણીવાર તો હુમલાખોર સામે મદદ કરવા આવનારને ભૂલી જઈ ને ઉલટા હુમલાખોરને લાડ લડાવનારા પણ હોય છે, આને ‘Stockholm syndrome’ કહેવામાં આવે છે. એ સમયે મદદકર્તા મિત્રોને નવાઈ સાથે આંચકો પણ લાગતો હોય છે. સ્ટોકહોમની એક બેંકમાં ૧૯૭૩માં ધાડ પાડવામાં આવેલી ત્યારે ધાડપાડુઓ દ્વારા અમુક લોકોને હોસ્ટેજ તરીકે રાખવામાં આવેલા. હોસ્ટેજીસને પોલીસ છોડાવવા આવી ત્યારે એ લોકોએ ઉલટા ધાડપાડુઓનો બચાવ કરી પોલીસને ગાળો દીધેલી. આમાંની એક સ્ત્રી તો એક ધાડપાડુનાં પ્રેમમાં પણ પડી ગયેલી.

૧૯૭૪માં એક ટેરરિસ્ટ ગૃપ દ્વારા Patty Hearst નામની એક સ્ત્રી કિડનેપ થયેલી. એને સાવ નાના બે ક્લૉઝિટમાં રખાયેલી. સતત એના પર બળાત્કાર કરવામાં આવેલા. બે મહિના પછી એને સ્નાન કરવાની છૂટ આપવામાં આવેલી. છેવટે એણે ટેરરિસ્ટ ગ્રૂપમાં જોઈન થવાની વિનંતી કરી અને બેંક લુંટમાં ભાગ પણ લીધેલો. એને સજા પણ થઈ હતી પણ પાછળથી માફી આપવામાં આવેલી. આપણે ત્યાં મનોવૈજ્ઞાનિકો આવા રસપ્રદ સંશોધન કરવાને બદલે કવિતાઓ કરતા હોય છે બાકી આને સ્ટોકહોમ સિન્ડ્રોમને બદલે ફૂલનદેવી સિન્ડ્રોમ કહી શકાય. ફૂલનદેવીને ડાકુ ટોળી દ્વારા ઉઠાવી જવામાં આવેલી અને એના ઉપર ટોળીનો સરદાર બળાત્કાર કરતો. સરદાર બદલાય એટલે નવા સરદારનો ત્રાસ સહન કરવાનો. ત્રાસ પછી માફક આવી મજા બની ગયો અને પોતે જ ટોળીમાં સક્રિય ભાગ લઈ લુંટફાટ મર્ડર કરવા લાગેલી. હરીફ ડાકુ ટોળી એકવાર એને ઉઠાવી ગઈ અને એના પર બધાએ બળાત્કાર કર્યો. આ બળાત્કાર કરનાર એકેય ડાકુને તે મારી શકી નહિ પણ વેરની વસૂલાત માટે જે ગામમાં રાખીને બળાત્કાર કરવામાં આવેલો તે ગામના નિર્દોષ ગામવાસીઓને એણે લાઈનબંધ ઉભા રાખી ૨૦ જણાને ગોળીએ દઈ દીધા. પછી તો આ મરનાર વીસ જણમાંથી કોઈ એકના વારસદારે મોટા થઈને, ધારાસભ્ય બનેલી ફૂલનદેવીને ગોળીએ ઉડાવી દીધી હતી.

આ ત્રાસ આપનારા જેને બાનમાં લીધી હોય તે વ્યક્તિ ઉપર અસહ્ય જુલમ ગુજારી તદ્દન અસહાય અવસ્થામાં ધકેલી દેતા હોય છે. ભયંકર એકાંત અને સૂગ ચડે તેવી સ્થિતિમાં રાખતા હોય છે. ઉપરથી ક્યારે મોત મળે તે નક્કી નહિ. એટલે સર્વાઈવલ મેકનિઝમ તરીકે અપીઝમંટ અને સ્ટોકહોમ સિન્ડ્રોમ નામની વર્તણૂક શરુ થઈ જતી હોય છે. ત્રાસ આપનાર હુમલાખોરને કોઈપણ હિસાબે ખુશ રાખો જેથી જીવ બચી જાય. આ અપીઝમંટ બિહેવ્યરમાં બીજી ત્રણ વર્તણૂક સમાયેલી છે એક તો શાંત પાડવું, પ્રસન્ન કરવું અને સમર્પિત થઈ જવું.

વાનરો અને કપિમાનવમાં(ape) હુમલાખોર જબરા વાનર પાસે માર ખાનાર વાનર પાછાં જતા હોય છે એની સહાનુભૂતિ જીતવા. એટલે સુધી કે હુમલાખોર સામે મદદ કરનારને બાજુ પર રાખી અવગણી હુમલાખોર પાસે જતા હોય છે. સમર્પણ કે સમર્પિત થઈ જવું પ્રાણી જગતમાં સામાન્ય છે અને તે સર્વાઈવલ માટે જરૂરી બની જતું હોય છે. તણાવ અને જોખમ સમયે આપણે કોઈ બીજી વ્યક્તિ સાથે સગવડ અને સલામતી માટે માનસિક સ્તર પર જોડાણ ઈચ્છતા હોઈએ છીએ. હવે ભયાનક અને તદ્દન એકાંતમાં બંદી બનાવાએલ વ્યક્તિ કે સ્ત્રી સામે એક જ વ્યક્તિ હોય છે તેને બંદી બનાવનાર. તો પછી તે સલામતી ખાતર એની સાથે જ માનસિક જોડાણ ઈચ્છશે બીજો કોઈ ઉપાય જ નથી. કારણ ભયાનક સ્ટ્રેસ સમયે બીજી વ્યક્તિ સાથે જોડાણ ઈચ્છવા માટે આપણે જીનેટીકલી ડિઝાઈન થયેલા છીએ. પવિત્ર લગ્ન વ્યવસ્થા જ્યારે આવી સ્થિતિ ઊભી કરતી હોય ત્યાં બીજો કોઈ ઉપાય ના હોય ત્યારે રોજ માથાં ફોડનાર, અસહ્ય માર મારનારા બેફામ પતિદેવને પ્રેમ કરી આખી જીંદગી સહન કરનાર સ્ત્રીઓ પણ હોય છે, એવી બેફામ જુલમી પત્નીઓને સહન કરનાર અસહાય પુરુષો પણ હોઈ શકે છે.

તકલીફ એ થાય છે કે આવા જુલમ સહન કરનાર, ત્રાસ સહન કરનાર પછી પોતાની જાતને દોષી માનવા લાગતા હોય છે. સમાજ પણ એમને દોષી માનવા લાગતો હોય છે. દાખલા તરીકે કોઈ સ્ત્રી વારંવાર કોઈ એક પુરુષના બળાત્કારનો ભોગ બની હોય ત્યારે સમાજ તો પહેલા એને જ દોષી માનશે. પેલી સ્ત્રી પણ પોતાને દોષી માનશે કે મેં વારંવાર આવું સહન કેમ કર્યું? પણ જો આપણે અપીઝમંટ રિએક્શનને સમજી શકીશું તો એનો દોષ નહિ દેખાય. સ્ત્રીઓ બળાત્કાર કરવા દેતી હોય છે કારણ એમને જીવનું જોખમ લાગતું હોય કે ભયંકર શારીરિક પીડા મળવાની શક્યતા હોય. અપહરણકર્તાને સેક્સ કરવા દેવામાં જીવનું જોખમ ઓછું થઈ જતું હોય છે.

જો તમે જબરા હો, મજબૂત હો, શક્તિશાળી હો તો તરત હુમલાખોર સામે હથિયાર ઉઠાવવાના જ છો પણ કમજોર હો તો પછી દુશ્મનને ખુશ કરો. ઘણીવાર તો મદદકર્તા મિત્રોને અવગણીને પણ દુશ્મનને ખુશ કરો. વ્યક્તિગત તો ઠીક આખા સમાજ આવું બિહેવ્યર કરી શકે છે. છેવટે તો આપણે સસ્તન પ્રાણીઓ સમૂહમાં રહેવા ઉત્ક્રાંતિ પામેલા છીએ એટલે સમૂહના વડા નબળા હોય તો આખા સમૂહને બીજા જબરા સમૂહ સામે સમર્પિત થઈ જવું પડતું હોય છે. ઘરના વડીલ નબળા હોય તો બીજા કુટુંબીઓ મારી જતા હોય છે. ઘરમાં બાપુજી કમજોર હોય તો પડોશીઓ, કાકાઓ, પિતરાઈઓ અને બીજા કુટુંબીઓ હેરાન પરેશાન કરી મૂકતાં હોય છે. પછી શરુ થાય છે અપીઝમંટ બિહેવ્યર, દુશ્મનને કોઈપણ હિસાબે ખુશ રાખો.

Miss you  મા ભારતી – ૨

પ્રિય યુવાન મિત્ર કૃણાલસિંહ સરસ મજાનો બુકે લઈને એરપોર્ટ ઉપર સ્વાગત કરવા હાજર હતા. મહાભારત ઉપર ફિલ્મ કે ટીવી સિરીયલ બનાવવી હોય તો કૃણાલને ભીમનું પાત્ર સોપવું પડે. મિત્ર વિક્રમસિંહને મિત્ર કહેવા કરતા નાનાભાઈ કહેવું વધુ સારું. તેઓ સરસ મજાના બુકે સાથે એમની કાર લઈને મને લેવા જ પધાર્યા હતા. શિવજીનાં પરમ ભક્ત વિક્રમસિંહ સાથે અમારે ચાર પેઢીનો કૌટુંબિક નાતો છે. વિક્રમસિંહનાં દાદા જગતસિંહ મારા પિતાના જુના મિત્ર હતા. વિક્રમસિંહનાં દીકરા રુદ્ર્પાલસિંહ અને મારો દીકરો ધ્રુવરાજસિંહ પણ નાના હતા ત્યારે જોડે રમતા. એરપોર્ટ પર એમના દીકરા શિવપાલસિંહ પણ ફેસબુકના આધારે મને ઓળખી ગયેલા. વિક્રમસિંહનાં તમામ સંતાનોના નામ ભગવાન શિવ ઉપર છે. એમના બંગલાનું નામ પણ રુદ્રાલય છે. મિતભાષી પણ ગ્રેટ હ્યુમર સેન્સ ધરાવતા વિક્રમસિંહ આજે સૌથી વધુ મને મિસ કરતા હશે તેની મને ખાતરી છે. હું, મારા ભાઈ પ્રદીપસિંહ, ભાઈ વિક્રમસિંહ અને એમના કઝન વિજયસિંહ જ્યાં સુધી ભેગા બેઠાં હોઈએ ત્યાં સુધી હાસ્યરસનાં સમુદ્ર જ હિલ્લોળા લેતા હોય તે નક્કી.

પ્લેન થોડું લેટ હતું, તો બેગ્સ વગેરે બહાર આવતા પણ થોડી વાર તો લાગતી જ હોય છે. લગભગ બારેક વાગ્યે માણસા આવી પહોચ્યાં તો મારા ભાઈ પ્રદીપસિંહ, વિક્રમસિંહના ભાઈ વિજયસિંહ, મારા કઝન મહેન્દ્રસિંહનાં દીકરા એવા ભત્રીજા રણજીતસિંહ એમના માતા અને કુટુંબ સાથે સ્વાગત કરવા હારતોરા કરવા કાગડોળે હાજર હતા. હું અંગત રીતે આવી પરંપરાઓમાં બહુ માનતો નથી પણ સામેવાળાના દિલની હાલત પણ જોવી જોઈએ. એમની ખુશીમાં મારી ખુશી હોવી જોઈએ. મને હાર પહેરાવીને કોઈને અનહદ ખુશી મળતી હોય તો મારે શું કામ જડ વિરોધ કરવો જોઈએ?

ગુજરાત સમાચારના સિનીયર એડિટર મિત્ર ધૈવત ત્રિવેદીએ મારા માટે એમના એક મિત્રને પરમ્પરા ભંજક તરીકે ઓળખાણ આપેલી. પણ અમુક પરમ્પરાઓ બહુ નુકસાનદેહ હોતી નથી. જડભંજક બનવામાં બહુ મજા નથી.

અનૌપચારિક અને દિલથી કરાયેલી સ્વાગત વિધિ બાદ બધા હક્કાબક્કા હતા કે હવે શું કરવું? બધા મને જોઈ એટલા ખુશ હતા કે એમને શું કરવું સમજ પડતી નહોતી. મારી જોડે એનો ઉપાય હતો, બ્લેક લેબલ.. બહુ વર્ષે આવ્યો તો પાર્ટી તો બનતી હૈ કી નહિ? જમવાનું રેડી હતું પણ કોઈને જમવામાં રસ નહોતો. પ્રિયજનનાં દર્શન થાય તો ભૂખ મરી જતી હોય છે. અને મારો ખોરાક હવે સાવ ઓછો થઈ ગયો છે. પ્લેનમાં પણ ચારેકવાર નાસ્તો અને ભોજન અપાયેલું જે મારા માટે વધારે પડતું હતું. બ્લેક લેબલના જામ ભરાઈ ચૂક્યા હતા પણ ભારતીય રિવાજ મુજબ મેં એમાં બ્લેક લેબલની આબરૂ શું કામ કાઢો છો કહી પાણી કે સોડા ઉમેરવા દીધું નહિ.

“કોઈ મિલાવે પાણી બરફને કોઈ મિલાવે સોડા, અમે જિંદગી મોઢે માંડી નીટેનીટ પીધી” લલકારીને બધાને ચીયર્સ કહી નીટ બ્લેક લેબલના ઘૂંટ મારવા મજબૂર કરી દીધા. યસ! મેં મારી જીંદગી નીટેનીટ પીધી છે. હું એમાં દંભના પાણી, બરફ કે સોડા ઉમેરતો નથી. જેવો છું એવો છું. ખરાબ કહો કે સારો હું તો જેવો છું એવો જ છું. પ્રેમ કરો કે નફરત જેવો છું એવો જ છું. અને એટલે જ જીંદગી હોય, શરાબ હોય કે શબાબ તમામને નીટેનીટ આ પીનારને લોકો બહુ ચાહે છે. હસી ખુશી, મજાક મસ્તી અને જમતા લગભગ સવાર પડવા આવી ત્યારે બધા ઊંઘવાને તૈયાર થયા.

બીજા દિવસે પહેલું કામ પરમીટ લેવાનું કર્યું. દસ દિવસ પુરતી બે બોટલ મળે. બે બોટલ તો ફક્ત બે દિવસ જ ચાલે આ હેવી ડ્રીન્કર્ અને થીન્કર માટે. ગુજરાતમાં દારૂબંધી એક બહુ મોટો દંભ છે. દારૂબંધી પોલીસખાતા અને પ્રધાનો માટે બહુ મોટી કમાણીનું સાધન માત્ર છે. માટે જ ગાંધીજીનું નામ લઈને એને ચલાવી રહ્યા છે લુચ્ચા રાજકારણીઓ.

ત્રીજા દિવસે ગુજરાતી સાહીત્યોત્સવ (GLF) માં મજા પડી ગઈ.

અમેરિકાથી આવ્યો ૭મી ની મોડી રાત્રે. એટલે એક દિવસ આરામ કરી નવમી જાન્યુઆરીનાં દિવસે GLF એટલે ગલ્ફ નહિ પણ ગુજરાતી સાહિત્યોત્સવમાં (ગુજરાતી લિટરેચર ફેસ્ટીવલ) જવાની સારી એવી ઉતાવળ હતી. પહેલીવાર કદી ના જોયેલા, ના રૂબરુ મળેલાં મિત્રોને મળવાની તાલાવેલી ખૂબ હતી અને એવા મિત્રોમાં લેખકો હતા તો મારા વાંચક અને ચાહક મિત્રો પણ હતા. કોણ મળશે અને કોણ નહિ મળે તેનો કોઈ અંદાઝ નહોતો. મિત્ર વિક્રમસિંહ એમની કારમાં કનોરીયા સેન્ટર પર ઉતારી સાંજે પાછા લેવા આવવાનું કહી ગયા.

પ્રવેશદ્વાર પર રાજકોટનો યુવાન નવલકથાકાર ભવ્ય રાવલ હાજર જ હતો. ભવ્ય અન્યાય સામે લડી લેનારો બાહોશ યુવાન છે. એનામાં મને બહુ શક્યતાઓ દેખાઈ રહી છે. અંદર ગયા પછી ધીમે ધીમે એક પછી એક યુવાન મિત્રો મળવાનું શરુ થયું. લગભગ ચારેક જગ્યાએ જુદા જુદા સત્ર ચાલતા હતાં. યુવાન જેનામાં ખૂબ સંભાવના દેખાઈ રહી છે તેવો સ્તંભ લેખક અભિમન્યુ મોદી મળ્યો. અભી બહુ સારો લેખક છે. ક્યારેક મારો નહિ મારી વાતોનો વિરોધ કરતો હોય છે પણ એ તો ઉમદા નિશાની છે. જુના ખડૂસ લેખકો કરતા અભિમન્યુ મોદીને વાંચવો સારો એવું મારું અંગત માનવું છે. અભી જેવો જ સીટી ભાસ્કરનો યુવાન ઉત્સાહથી ભરેલો પત્રકાર તુષાર દવે મળ્યો. હવે યુવાન શબ્દ લખવો નથી લગભગ ૯૯ ટકા યુવાન મિત્રો જ મળ્યા હતા. હું હમેશાં ફેસબુક પર તરોતાજી તસવીરો મૂકતો હોઉં છું એટલે મિત્રોને ઓળખવામાં જરાય તકલીફ પડે નહિ છતાં સાવચેતી ખાતર કોઈ કોઈ મિત્રો પૂછતા. વખાણ કોને ના ગમે? મિત્રો એક પછી એક પ્રસંશાનાં  પુલ બાંધે જતા હતા અને મારા મગજમાં  પ્રેમ અને વિશ્વાસ જનક રસાયણ ઓક્સિટોસીન સાથે પારિતોષક મળતા હર્ષ અનુભવાય તેને જવાબદાર રસાયણ ડોપમીનનાં ફુવારા વછૂટે જતાં હતા જે અનહદ ખુશી અર્પતા હતા.

વચમાં એક વાત કહી દઉં મિત્રોને ચહેરા પરથી તો તરત ઓળખી જવાય પણ એમના કદ, કાઠી અને વર્ણ વિશેના અનુમાનો ખોટા પડતા હોય છે તેવું મેં અનુભવ્યું. અને આવો જ મહાન વિચાર મારી સાથે દીપક સોલિયા સાહેબને આવેલો જે એમના લખાણ પરથી જાણ્યું. બે સરખા સ્તરના લોકોને સરખાજ વિચારો આવી શકતા હોય છે, ભલે સમય જુદો હોય. મેધા જોશી અને શીતલ દેસાઈ તો જેવા ધારેલા તેવા જ નીકળ્યા ચાલો એમાં હું ખોટો ના પડ્યો. અમુકમાં હું ખોટો પણ પડ્યો. ખોટો પડ્યો મતલબ નિયમ સાચો છે. મેધા મનોગ્રામ લખે છે બહુ સરસ વાંચવા જેવું.

મેં વર્ષો સુધી સંદેશ દૈનિક મંગાવેલું. પૂર્તિ આવે એટલે પ્રથમ પાનાની મુખ્ય લીટીઓ વાંચી તરત ઊંધું ફેરવી પહેલી ફિલમની ચિલમ વાંચવાનો મારો નિયમ રહેતો અને તે લખનાર આદરણીય સલિલ દલાલ સાહેબને મળીને ખુબ આનંદ થયો. રમૂજી, હસમુખ ચહેરો ઊંચા કદ-કાઠી અને ગૌર વર્ણ ધરાવતાં મેં ધારેલા તે જ પ્રમાણે સલિલ દલાલ સાહેબ રૂબરુ મળશે વાતો કરશે એમના પુસ્તકો પર મારા માટે પ્રિય બાપુ લખીને હસ્તાક્ષર સાથે મને આપશે તે મેં કદી ધારેલું જ નહિ. પ્રિય બાપુ પછી એમણે મારા માટે શું લખેલું તે હું નહિ કહું ગુપ્ત વાત છે. એમણે ફિલમની ચિલમ લખવાની બંધ કરી પછી મેં એવી ચિલમો પીવાની બંધ કરી દીધી. એમની કુમાર કથાઓ અહિ અમેરિકા આવ્યા પછી મેં વાંચવાની પૂરી કરી દીધી. સાહિત્ય અને ફિલ્મી ગોસીપ ભેગું વાંચવું હોય તો સલિલ ઠક્કરને વાંચવા જોઈએ.

પહેલા દિવ્યભાસ્કર અને હવે સંદેશમાં લખતા દીપક સોલીયા સાહેબ સાથે પણ ખુબ વાતો કરી, એમની ઓળખાણ આપવાની ના હોય. એમના સ્વભાવની સૌમ્યતા એમના લખાણોમાં પણ કાયમ છલકાતી હોય છે. પહેલા ગુજરાત સમાચાર અને હવે દિવ્યભાસ્કરમાં લખતા ઉર્વીશ કોઠારીને ધારેલા તેનાં કરતા યુવાન અને પાતળિયા લાગ્યા. હું એમના લખેલા નીડર બ્લોગની અવારનવાર મુસાફરી પણ કરી આવું છું. ઉર્જાથી ભરપુર મિત્ર ધૈવત ત્રિવેદી પણ મળ્યા. એક રાષ્ટ્રપ્રેમ થી છલકાતાં વોટ્સેપ સમૂહમાં હું ને ધૈવતભાઈ સાથે હતાં.

માતૃભાષા પ્રત્યે પ્રેમ સહુને હોય છે પણ તે પ્રેમ વાણી સાથે આંખોમાં, હાવભાવમાં, અંગોના ઉછાળામાં, હોઠના વળાંકમાં, આંખોના ઉલાળામાં, શબ્દોચ્ચારના આરોહમાં અવરોહમાં, અટ્ટહાસ્યમાં ઉછાળતા તદ્દન નૈસર્ગિક એવા મુર્તઝા પટેલ આવ્યા ને વાતાવરણ જીવંત બની ગયું. શબ્દે શબ્દે મારી ભાષા અને મારા માનવી એવો અહેસાસ કરાવતા મુર્તઝા પટેલ છેક કેરો ઈજીપ્ત થી આવીને ખરેખર ગદગદિત કરી ગયા. મને મજાક કરવાની થોડી વધારે પડતી આદત છે. મુર્તુઝાને મેં કહ્યું જેસીકૃષ્ણ ઉપરથી જીસસ ક્રાઈસ્ટ પડ્યું તેમ મુરત જો તો જા ઉપરથી મુર્તુઝા પડ્યું છે. તો હસી હસીને મુર્તુઝા બેવડ વળી ગયા.

સિવીલ એન્જીનીયર પ્રાધ્યાપક અધીર અમદાવાદી મળ્યા. તો એમના ભાઈ બધીર પણ મળ્યા. ખુબ વાતો થઈ.  આ નાગરો જન્મજાત બુદ્ધિશાળી અને મેનેજર હોય છે એમાં કોઈ શક નહિ. સેજલ પટેલ અને એની નાનકડી ટીમ સાથે બહુ વાતો કરીને કોફી પણ પીધી. અને પછી મીઠડો મારો મિત્ર જય વસાવડા આવે એટલે વ્યવસ્થા ખોરવાઈ જાય તે હદે યુવાનોના યુવતીઓના ટોળા દોટો મુકે એમાં કોઈ શક નહિ. એમના સવાલ-જવાબનું સત્ર પૂરું કરી અમે ગુજરાતી સાહિત્યોત્સવનાં પવિત્ર સ્થળ પરથી વિદાય લીધી.

લગભગ સતત ઉભા રહીને મારા ચાહક વાચક યુવાન યુવતીઓ સાથે વાતો કરી કરીને થાકી ગયેલો. ખુબ મિત્રો મળ્યા બધાના નામ યાદ પણ નથી રહ્યા. તમામ મિત્રોનો ખુબ ખુબ આભારી છું. કારણ મિત્રો છે તો હું છું. શરીરે થાકેલો પણ મારા ચેતાતંત્ર પ્રમાણે ખુબ તાજગીભર્યો હતો. કારણ હતું બ્રેનમાં છુટેલા ઓક્સિટોસીન, ડોપમીન અને સેરેટોનીન ફુવારા.. પછીના દિવસે અંગત સ્વજનના મૃત્યુ નિમિત્તે વ્યસ્ત હોવાથી અવાયું નહિ, પણ આ સાહીત્યોત્સવ ખુબ આવકારદાયક છે અને યુવાન મિત્રો પુષ્કળ હાજરી જોઈ થયું કે ગુજરાતી સાહિત્યનુ ભવિષ્ય ખુબ ઊંચું છે, ડરવાનું કોઈ કારણ છે જ નહિ.

વધુ આવતે અંકે…..

Miss you  મા ભારતી – ૧

ભારતમાતા કોઈ સદેહે હરતી ફરતી સ્ત્રી નથી. આ એક વિભાવના છે. મૂળ તો જમીનનો એક બહુ મોટો ટુકડો જ છે. પણ એ જમીનનો એક ટુકડો માત્ર નથી. એના ઉપર ઉગેલું ધાન ખાઈને જીવન ટકાવીએ છીએ. માતૃભૂમિ મધરલેન્ડ પ્રત્યે એક માતા સરીખું માન હોય છે. માતા ધવડાવીને બાળકને મોટું કરે છે તેમ મધરલેન્ડ પર ઉગેલું અનાજ ખાઈ મોટા થઈએ છીએ. માટે ધરતીને માતા કહીએ છીએ. એક ભાવ છે. માતા તરીકે એક પ્રતિક છે. જનમ આપનારી માતા માટે કોઈ મૂરખને જ માન ના હોય. એમ જ માતૃભૂમિ માટે કોઈ મૂરખનેજ માન નાં હોય.

વંદે માતરમ નો સીધોસાદો અર્થ શું થાય? માતાને વંદન. કોઈ મુસલમાન એની માતાને આદાબ નહિ કહેતો હોય? ભારત માતા શું છે? ભારત નામના દેશની જમીન, કે તે જમીનમાંથી પાકેલું અનાજ ખાઈને જીવીએ છીએ. માતા ધવડાવીને જીવાડે છે તેમ આ જમીન એમાંથી અનાજ પકવીને જીવાડે છે. તો એને માતાનું પ્રતીક માન્યું તો એમાં વાંધો શું આવ્યો અને એની જય બોલાવી તો વાંધો શું પડ્યો? મૂરખાઓ છે જે આવા શાબ્દિક અર્થ-અનર્થ કરી વિવાદ ખડા કરે છે.

અરે ભાડાના ઘર પ્રત્યે પણ મમતા બંધાઈ જતી હોય છે તો આતો તમારી માતૃભૂમિ છે. માતાની છાતીમાંથી દૂધના ફુવારા ઉડે  છે અને ધરતી માતાની છાતી ચીરી ફસલ પાકે છે ત્યારે તમે જીવતા છો બાકી ક્યારના મરી પરવાર્યા હો…

માતુશ્રી સીતાબા આશરે ૯૨-૯૩ વર્ષના હશે. એમની તબિયત પણ બહુ સારી નથી રહેતી તેવા સમાચારે મનમાં ઉથલપાથલ થયા કરતી હતી. જેણે એના થાનમાંથી ત્રણ ત્રણ વર્ષ મને અમૃત સિંચ્યા છે અને એટલે જ આજ સુધી જીવ્યો હોઉં કે બુદ્ધિ પામ્યો હોઉં તો એને મન ભરીને મળી તો લઉં. મૂળે વાસ્તવવાદી સ્વભાવ એટલે થયું કે આ છેલ્લો ચાન્સ છે માતાને જોઈ લેવાનો. ફરી આવું ત્યારે હોય કે ના પણ હોય. ભારતમાતા તો અજરામર છે. હું મરી જઈશ તે મરવાની નથી. પણ મને જનમ આપનાર સીતાબા અજરામર નથી.

બાય ધ વે મારે ખરેખર ત્રણ માતાઓ છે. એમાં એક હતી કહેવાય અને બે હાજર છે, અને એમાંથી એક(ભારત) કાયમ હાજર રહેવાની છે. હતી એમને અમે મોટલી એટલે મોટી મા કહેતા. આ મોટી મા બહુ લાડ-પ્યાર કરતી. આખો દિવસ કેડમાં તેડીને ફર્યા કરતી. ભાવતા ભોજન જેવા કે સુખડી કે શીરો બનાવી ખવડાવતી. એણે એની કૂખે જનમ નહોતો આપ્યો પણ પ્રેમ આપવામાં પાછી નહોતી પડી. એને યાદ નો કરું તો નગુણો કહેવાઉં.

બસ એમ જ મિત્રો, સગાસંબંધીઓ, ભાઈઓ, બહેનો અને માતા સાથે જનની જન્મભૂમિશ્ચ સ્વર્ગદપી ગરીયસીને મળવાની પણ બહુ તાલાવેલી હતી. એટલે ટિકિટ તો બહુ વહેલી બુક કરાવી જ દીધી હતી. છેવટે એ દિવસ આવી પહોચ્યોને તારીખ ૬ જાન્યુઆરી ૨૦૧૬નાં દિવસે એર ઈન્ડિયાની ફ્લાઈટમાં બેસી પણ ગયેલો. પ્લેન ઉપડે પછી મારો કાયમનો મોબાઈલ ઓફ થઈ જવાનો હતો માટે પ્લેનમાં બેસી એક ફોટો પાડી ફેસબુકમાં મૂકી પણ દીધેલો જેથી મિત્રોને જાણ થઈ જાય કે બાપુની સવારી પધારી રહી છે. ફ્લાઈટ નોનસ્ટોપ મુંબઈ સુધી તો હતી જ. કમનસીબે સીટ આગળ રહેલો સ્ક્રીન બગડેલો જેથી કોઈ મુવી કે એવું બીજું કશું જોઈ સમય પસાર કરવાનું કોઈ સાધન મળ્યું નહિ. એરઇન્ડિયાની એટલી ખામી તો કહેવાય જ. ઘેર આવવાની અને વતનમાં બધાને મળવાની ઉત્તેજના એટલી હતી કે આ હેવી ડ્રીંકરે પ્લેનમાં મળતા ફ્રી શરાબની મોજ માણવાનું મુલતવી રાખી ફક્ત સોડાથી ચલાવી લીધું હતું… ભોજનમાં હવે ખાસ રસ રહ્યો નથી. જે મળે તે ખાઈ લેવાની માનસિકતા થઈ ચૂકી છે. ૧૭-૧૮ કલાકમાં ચારેકવાર ખાવા યેનકેન પ્રકારે મળે તો ખવાતું પણ નથી.

સતત બેસીને પગ અકળાઈ જતા હતા તો થોડું ફરી લેવાનું મન થતું. એક ઉંચાઈએ પહોચ્યા પછી પ્લેન સ્થિર હોય એમ જ લાગે. જેના આગળની સીટના સ્ક્રીન ચાલુ હોય તે કોઈ મુવી કે કપિલના કોમેડી શો જોઈ અથવા ઊંઘીને ટાઈમ પાસ કરતા હતા. પ્લેનમાં રાતદિવસની બહુ સમજ પડે નહિ. દિવસ હોય તો દિવસ જ રહે ને રાત હોય તો રાત જ રહે. મુંબઈ આવ્યું ત્યારે રાત પડી ચૂકી હતી. પેસેન્જર ઉતર્યા અને નવા બેઠા એમાં બે કલાક બીજા વીતી ગયા. અમદાવાદની સાત જાન્યુઆરીની રાતે આશરે નવેક વાગ્યે ઉતરાણ થયું. બેગો વગેરે આવતા બીજો દોઢેક કલાક વીતી ગયો પછી બધું લઈને એરપોર્ટ બહાર નીકળવાનું બન્યું. કોણ લેવા આવ્યું હશે ખબર નહોતી. આશા હતી નાનાભાઈ હાજર હશે પણ તેઓ ઘેર રોકાઈ ગયા હતા. જુના મિત્ર વિક્રમસિંહ રાણાને હાથ હલાવતા જોયા. એટલે ખબર પડી ગઈ કે તેઓ જ લેવા આવ્યા છે. તો બહાર કૃણાલસિંહ બુકે લઈને ઉભા હતા. છ ફૂટિયા જાયન્ટ કૃણાલસિંહ પગે પડ્યા તો એરપોર્ટ પર ઘણા બધાની આંખો ચાર થઈ ગયેલી જોઈ અને ભારતમાં ખૂબ માનસન્માન મળવાનું છે તેનો આ પહેલો ચમકારો જણાઈ આવતો હતો. …. વધુ આવતા અંકે…

cmdv

“ચલમનો ભડકો”

રામખિલાવન મહારાજની ગાંજો પીવાની શૈલી અદ્ભુત હતી. ઊભી ચલમ મુખના એક ખૂણે લગાવીને સતત ગાંજાના કસ ખેંચતા રહેતા, હોઠના ખૂણે થી ધુમાડાના ગોટે ગોટ નીકળતા રહેતા.એક શ્વાસે કસ ખેંચતા  ખેંચતા ચલમ ઉપર ભડકો થઈ જાય ત્યારે કસ ખેંચવાનું બંધ કરી, મીનીટો સુધી મુખમાંથી ધુમાડા કાઢે જતા. જોઇને આજુબાજુ બેઠેલા ભાવિક ભક્તો અહોભાવથી મંત્ર મુગ્ધ થઈ જતા. ઈડર પાસેના એક અંતરિયાળ ગામની સીમમાં જશુભાઈનું બાપીકું ખેતર હતું. ખેતરમાં એક કૂવો હતો. એમાંથી પાણી ખેંચવા એક ઇલેક્ટ્રિક મોટર મૂકેલી તેને સાચવવા ઓરડી બનાવેલી હતી. બાજુમાં એક નાનું  લીમડાનું વૃક્ષ હતું. રામખિલાવન મહારાજ આ લીમડા નીચે ક્યારે અવતર્યા કોઈને ખાસ ખબર નહોતી. આ વિસ્તારમાં ચોમાસામાં ખેતી થતી. શિયાળામાં ક્યારેક કૂવામાં પાણી સારું હોય તો થોડા ખાવા જેટલા ઘઉં પકવી લેવાતા. ઉનાળો સાવ સુક્કો ભંઠ પસાર થતો. કાળી પણ કાંકરાવાળી જમીનમાં કપાસ સારો થતો. ચોમાસામાં કઠોળ પણ સારું થતું. ઉનાળામાં કશું કામ નહિ હોય તો જશુભાઈ એકાદ અઠવાડિયું ખેતરમાં આવેલા નહિ. જ્યારે આવ્યા ત્યારે રામખિલાવન અહી લીમડા નીચે  બેઠાં બેઠાં ચલમના કસ ખેંચતા હતા. આધેડ ઉંમર, પાતળી ઊંચી દેહયષ્ટિ, કાબરચીતરી દાઢી, માથે એવી જ અંબોડી વાળેલી જટા, કાળો વાન. પહેલી નજરે બાવો આંખોને ગમે તેવો હતો નહિ. જશુભાઈ પણ વિચારતા હતા કે આ લપ અહી ક્યાં પેઠું? પણ મૂળ ધાર્મિક માણસ અને પહેરવેશનું માન જાળવવા રામ રામ બાપજી કર્યા. સામેથી પણ જવાબ મળ્યો જય રામજીકી.

‘બાપજી ક્યાંથી પધારવાનું થયું?’

‘સબ ભૂમિ ગોપાલકી,હમારે લિયે સબ જગા ભગવાનકી હૈ.’

‘બાપજી, હું તો ચાર દિવસથી આવ્યો નહોતો, આજે જ આવ્યો છું, ભોજન વગેરેનું શું કર્યું?’

‘રામ ખિલાવે તો ખાના વરનાં ઉપવાસ સમજી લેવાના. મેરા તો નામ હી રામખિલાવન હૈ.’

બાપજી હિન્દી મિશ્રિત ગુજરાતી બોલતા હતા. જશુભાઈને દયા આવી કે બાપજી મારા ખેતરમાં ભૂખ્યા બેઠાં છે, સારું ના કહેવાય. જો કે ગામ થી ખેતર ઘણું દૂર હતું પણ થાય શું? જશુભાઈ મારતે ઘોડે ઘેર ગયા. ભોજન લઈને પાછાં આવ્યા. ભોજન પતાવી આશીર્વાદ આપી મહારાજે ચલમ ભરી થોડા કસ ખેંચીને જશુભાઈને ધરી દીધી. જશુભાઈ આમેય બીડીના કસ તો ગ્રામ્ય વિસ્તારમાં સામાન્ય ગણાતા વ્યસનથી ટેવાયેલા હોઈ ખેંચતાં રહેતા. મહારાજની ચલમમાં કઈ જુદોજ આનંદ હતો. બસ લાગ જોઇને મહારાજે કહી દીધું કે બચ્ચા થોડે દિન યહી રહેના હૈ, બાદમે ચલા જાઉંગા. જશુભાઈએ સંમતિ આપી દીધી કે અપાઈ ગઈ કશું એમને જ સમજાયું નહિ. રાત્રે ઓરડીમાં સુવાની વ્યવસ્થા થઈ ગઈ. આખો દિવસ મહારાજ રામચરિતમાનસની ચોપાઈ ગાયા  કરતા, અને ચલમ ખેંચે રાખતા. જશુભાઈ પણ હવે નિયમિત આવતા થઈ ગયેલા. ભોજન પણ લેતા આવતા. આમેય હવે ઉનાળો પૂરો થવા આવેલો. કપાસ વાવવાની તૈયારી કરવાની હતી. દર ઉનાળે બોરડીના જાળાં આખા ખેતરમાં વધી જતાં. તેમને ખોદીને દુર કરવા પડતા. ખેતરમાં કામ હતું એટલે નિયમિત સવાર સાંજ આવવું પડતું. ઘણી વાર ગામથી ખેતર દૂર હોવાના કારણે સવારે આવતા તો સાંજે જ જતાં. કોઈ વાર અંધારું  પણ થઈ જતું. એવે ટાણે બપોરે જશુભાઈની દીકરી મંજુલા બપોરનું ભાતું લઈ આવતી.

સોળ વરસની મંજુલા ભણવામાં કઈ ઉકાળી શકેલી નહિ. એસ.એસ.સી.માં નાપાસ થવાથી સ્કૂલમાંથી ઉઠાડી  મૂકેલી. ખેતરમાં અને ઘરકામમાં મદદ કરતી. કોઈ સારો વર મળી જાય તો પરણાવી ઠેકાણે પાડી દેવી એવું વિચારતા હતા. મંજુલા બહુ દેખાવડી તો નહોતી શરીરે પણ દૂબળી પાતળી હતી.
રામખિલાવન મહારાજ ધીમે ધીમે અહીં જામી પડ્યા હતા. જશુભાઈ એમના ભક્ત બની ગયેલા. હવે બાપજીની ચલમ વગર ચાલતું નહોતું. એક અલગ ઓરડી પણ એમની બની ગઈ હતી. એના ઉપર ધજા પણ લાગી ગયેલી. ભક્તો પણ વધવા લાગેલા. મહારાજ સુંદર રીતે ચોપાઈ ગાતા, ધર્મ ધ્યાનની વાતો કરતા. કોઈના દુખ નિવારણ માટે પ્રયત્નો પણ કરતા. નાના મોટા આશીર્વાદ આપવાનું સામાન્ય હતું. એમાં અકસ્માતે કોઈનું કામ થઈ જતું તો એને બહેલાવી બહેલાવીને કહેવામાં આવતું. ભક્તોને ખાસ તો બાપુની ચલમ ફરતી ફરતી એમની પાસે ક્યારે આવે તેનું ખાસ ધ્યાન રહેતું. ઓરડી નાની પડતા બીજી મોટી ઓરડી પણ ચણાઈ ગઈ અને એની ઉપર “રામખિલાવન આશ્રમ” પણ લખાઈ ગયું. નવી ઓરડી વળી ભોંયરાની  સગવડવાળી બની ગઈ હતી. બાપજી સવારે ભોંયરામાં સાધના કરતા. ભોંયરામાં કોઈને પ્રવેશ નહોતો, ખાલી જશુભાઈ જઈ શકતા અને દીકરી મંજુલા સાફસફાઈ કરવા જતી. કોઈવાર આ લોકોના દેખાતા ઉટપટાંગ આસનો કરતા. જશુભાઈ પૂછે કુતૂહલ વશ થઈને તો કહેતા કે યોગ કરતા હું, ધ્યાન કરતા હું, સાધના કરતા હું. ભગવાન કે સાથ તાર જોડા રહા હું.
જશુભાઈને ઓણસાલ વરસાદ સારો થવાથી કપાસ તો સારો થયેલો, પણ શિયાળામાં કૂવામાં પાણી પણ સારું ચાલ્યું. એના કારણે ઘઉં અને થોડી વરિયાળી પણ સારી થઈ. બધું બાપજીની સેવાને કારણે થયું એવું મન માનવા લાગેલું. બાપજીની ચલમ પીવાની અદ્ભુત આવડતથી  જશુભાઈ સંમોહિત હતા. એમના જેવો ચલમ ઉપર  ભડકો કોઈ કરી શકતું નહિ. જો કે તમાકુમાં ચરસ અને ગાંજો ઉમેરાતો તેનાથી બધાને એમની ચલમનું   વ્યસન થઈ ગયેલું. હવે બાપજીની ચલમ મફત ના પિવાય તેથી પૈસા પણ લોકો દાન તરીકે આપતા. રાત્રે શંકાસ્પદ માણસો આવતા. અને બાપજી જોડે ભોંયરામાં મંત્રણાઓ કરી ચાલ્યા જતાં. કોઈવાર રાતવાસો કરવા આવતા જશુભાઈને બાપજી ખુલાસો કરી લેતા કે મેરે ભક્તજન હૈ, દૂરસે આતે હૈ. ધીમે ધીમે જશુભાઈએ પણ રાતવાસો  કાયમનો કરી નાખેલો, એનું મૂળ પેલી ચલમ હતી. જશુભાઈને પણ ખબર તો પડી ગયેલી કે ચલમમાં ગાંજો હોય છે પણ હવે એનાથી છૂટવું નહોતું. આખો દિવસ ચમત્કારની વાતોમાં જશુભાઈ રમમાણ રહેતા, અનાયાસે બાપજીના એજન્ટ બની ચૂક્યા હતા.
બાપજી કહેતા કે દેખ જશું થોડે દિનમેં યહાં તેરે ખેતમે પ્લેન ઉતરેંગે. બહોત બડે નેતા લોગ આયેંગે. જશુભાઈ અહોભાવથી જોઈ રહેતા. બાપજી ફેંકવામાં નંબર એક હતા. જશુભાઈ અહોભાવથી મોહિત બની રહેવામાં નંબર એક હતા. એકવાર બાપજીએ જશુભાઈને કહ્યું અબ મંજુલા બેટીકો હમ યોગ શીખાના માંગતા હૈ. દેખના લોગ તેરી બેટીકે પાવ પડેંગે. મુજે ઉસકા ભવિષ્ય બહોત ઉજ્જવળ દેખાઈ દેતા હૈ. લોગ ઉસે ગુરુમાઈ કહેકર પુકારેંગે. જશુભાઈ તો ખુશ થઈ ગયા. મારા અહોભાગ્ય કે મારા ઘેર આવી દીકરી અવતરી. પહેલા તો અભાગણી  કહેતા હતા. મંજુલાએ શરૂમાં તો કઈ શીખવું નથી કહી ના પાડી. પિતાનો આદેશ અને મંજુલા ભોયરામાં યોગના આસનો શીખવા લાગી. દીકરી વહેલી સવારે આઠ વાગે ખેતરમાં હાજર થઈ જતી. શરૂમાં પિતાના દેખાતા બાપજી આસનો શીખવતા. પછી ધીમે ધીમે જશુભાઈને બંધ કર્યા કે હવે આગળની સાધનામાં કોઈની હાજરીથી વિક્ષેપ પડે. કલાક પછી બાપજી ઉપર આવી જતાં અને જશુભાઈને કહેતા જાવ બેટીકા દર્શન કરકે આવ કૈસા ધ્યાન લગ ગયા હૈ? ભગવાનકે સાથ તાર જૂડ ગયા હૈ. અવાજ મત કરના. જશુભાઈ નીચે જઈ આંખો બંધ કરી પદ્માસનમાં બેઠેલી બાપજીએ બુઝાવેલી આગ અને પ્રાપ્ત ચરમસીમાને લીધે એકદમ શાંત સમાધિસ્થ બેટીને પગે લાગી આવી જતાં. અહોભાવમાં વધારો થઈ જતો.
જેમ જેમ મંજુલાની સાધના આગળ વધતી જતી હતી તેમ એનું રૂપ ખીલવા માંડ્યું હતું. શરીર પણ ભરાવા માંડ્યું હતું. મંજુલા હવે શરીરનું ધ્યાન વધારે રાખતી થઈ ગઈ હતી. હોઠ પર લાલી પણ લગાવતી થઈ ગઈ હતી. જશુભાઈ વિરોધ કરતા તો બાપજી રોકતાં બચ્ચીકો મત દાટો સાક્ષાત્ જોગમાયા દીખતી હૈ. બાપજી આગળ જશુભાઈનું  કશું ના ચાલતું. પાછું સવારે સાધના પછી જશુભાઈ ધ્યાન મગ્ન દીકરીને પગે લાગી આવતા એટલે તે જે કરે બધું યોગ્ય લાગતું. સવારે હવે સાધનાનો દોર ભોંયરામાં લંબાએ જતો હતો.. ઉપર આવીને બાપજી ચા પાણી કરતા. જશુભાઈ બધું તૈયાર રાખતા હતા. બાપજીની કાબરચીતરી મૂછોને લાગેલો લાલ લીપ્સ્ટીકનો રંગ ચામાં ઓગળવા પ્રયત્ન કરતો, રકાબીમાં રેડેલી ચામાં આડા અવળા રેલાઈ જતા લાલ રંગના દોરા જોઈ બાપજી ફરી ઉત્તેજિત થઈ જતા પણ જશુભાઈને એ રંગ ક્યાંથી દેખાય? સીધા દોટ મૂકીને ધ્યાનસ્થ દીકરીને પગે લાગવા દોડી જતાં.
વરસ પછી આજે આશ્રમ ઉજ્જડ છે. રાજયોગ કે કામયોગ? એવું વિચારતું સાક્ષી એવું ભોંયરું ખાલી પડી રહ્યું છે. ”રામખિલાવન આશ્રમ” લખેલા પર કાળો કૂચડો ફેરવાય ગયો છે. જશુભાઈ વિલા મોઢે, આંખના ખૂણે એક અશ્રુ બિંદુ જાળવી એકલાં લીમડા નીચે બેઠાં હોય છે, જ્યાં પહેલીવાર બાપજી અવતરેલા. વહાલસોઈ દીકરી માટે હવે વર શોધવાની પળોજણ રહી નહોતી, બંને અદ્રશ્ય થઈ ચુક્યા હતા.

બાપજી એક શ્વાસે જે ચલમ ખેંચતાં ઉપર ભડકો થઈ જતો તે જોઈ જશુભાઈ સહીત અનેક ભક્તોની આંખોમાં અહોભાવ છલકાઈ જતો.

રામખિલાવન મહારાજની ગાંજો પીવાની શૈલી અદ્ભુત હતી.
નોંધ:-મિત્રો સત્યઘટના ઉપર આધારિત વાર્તા છે.

રાઓલ ભૂપેન્દ્રસિંહ આર.

એડીસન…