લવ મેરેજ, અરેન્જ મેરેજનું કમઠાણ

અમારી સમિત પોઈન્ટની ગામ-ગપાટા મંડળી હવે પાછી પાર્કમાં ભેગી થવા લાગી છે. શિયાળો હવે લગભગ પૂરો થવા આવ્યો છે. એટલે તડકો નીકળે તો તડકો ખાવા ભેગા થવાનું શરુ થયું છે. આજે મેં મંડળી વચ્ચે સવાલ ફેંક્યો કે આ લવ મેરેજ અને અરેન્જ મેરેજ બેમાં શું ફરક?

વિનુકાકા કહે માબાપ અને સગાઓ દ્વારા ગોઠવાયેલ લગ્ન એટલે અરેન્જ મેરેજ અને છોકરો છોકરી એકબીજાના પ્રેમમાં પડી જાતે લગ્ન કરી લે તે લવ મેરેજ.

વિષ્ણુકાકા અમારા પૂરા મૅહૉણી એટલે કે મહેસાણાનાં. તે કહે, ‘ દિયોર બધું એકનું એક જ કેવાય. અરેન્જ તો બધા જ કરતાં હોય સ. એકમાં માબાપ કરતૉ હોય સી, બીજામાં જાતે પણ અરેન્જ તો કરવું જ પડસ ક નૈ?’ અમે બધા હસી પડ્યા. શાબ્દિક અર્થમાં એમની વાત સાચી હતી.

મેં કહ્યું, ‘ શાબ્દિક અર્થમાં તમારી વાત સાચી પણ ભાવનાત્મક અર્થમાં અમે પૂછીએ છીએ.’

વિષ્ણુકાકા કહે, ‘એ તો મું ય હમજું સુ આ તો જરા ગમ્મત કરી, મૂળ વાત દિયોર ઈમ સ ક અરેન્જ મેરેજમાં સોકરો સોકરી એકબીજાન ઓરખતૉ નહિ અ ન માબાપ ન બીજાં હગલૉ ચોખટુ ગોઠવી કાઢી સી.. જાણ લવ મેરેજમાં સોકરો સોકરી જ એકબીજા ન ઓરખતૉ હોય સિ માબાપ ન ખબર ઑતી નહિ ન જાતે જ લગન ગોઠવી કાઢતૉ હોય સિ.’

મેં કહ્યું આતો બધી સીધી સાદી વ્યાખ્યાઓ થઈ પણ એના ફાયદા ગેરફાયદા શું?

વિષ્ણુકાકા કહે, ‘લવ મેરેજ ભાગ્યેજ સક્સેસ જૉય, માબાપ ગોઠવઅ એજ હાચું.’

વયોવૃદ્ધ રમણકાકા કહે, ‘અમારા જમાનામાં તો છોકરી જોઈ જ ના હોય અને માબાપે ગોઠવી કાઢ્યું હોય એમાં કશું બોલાય જ નહિ. મૉયરામાં પણ છોકરી લાજ કાઢીને બેઠી હોય એટલે મોઢું જોવા ના મળે. પહેલી રાતે ઘરમાં ઉપર માળીયામાં સુહાગરાત થાય. એમાંય માળીયામાં પાછા એક બાજુ બાજરી કે જારના પૂળા ભરેલા હોય. એની ફૂગ મિશ્રિત સુગંધ લેતા લેતા ઘરવાળીનું લાજ કાઢેલું મોઢું ખોલીએ અને પહેલીવાર જોઈએ ત્યારે કાંતો કપાળ ફૂટવાનું મન થાય કાંતો ખુશ ખુશ થઈ જવાય.’

અમે બધા હસી પડ્યા. મેં કહ્યું, ‘ રૂપાળી નીકળે તો આનંદ આનંદ થઈ જાય અને કદરૂપી કે ધાર્યા પ્રમાણે ના નીકળે તો કપાળ ફૂટો કે આખી જીંદગી હવે આજ ચહેરો રોજ જોવાનો છે. કેમ?’ ફરી બધા હસી પડ્યા.

તો વિષ્ણુકાકા કહે, ‘ પણ એવું તો દિયોર ઘરવાળી ને ય થાય કે નૈ? ઈનો વર ધાર્યા પરમૉણે રૂપાળો ધોળી બખ્ખ જારનાં દૉણા જેવો હોય તો ઇન ય આનંદ આનંદ થાય અ ન બાજરી જેવો બાવળિયાના ઠુંઠા જેવો નેકળઅ અન પોતે રૂપાળી હોય તો એય મૉથું પસાડ ક નૈ?’

ફરી બધા હસી પડ્યા. વાત તો સાચી હતી. ગુણ-બુણ તો પછી ખબર પડે જોડે રહો ત્યારે પણ સૌથી પહેલું રૂપ જ જોવાના અને ખુશ કે નિરાશ થવાના. જોકે રૂપની સૌન્દર્યની વ્યાખ્યા દરેકની પોતાની આગવી અને યુનિક હોય છે. મને રૂપાળું લાગતું હોય તે તમને ના લાગે તેવું પણ બને.

મને ગમ્મત કરવાનું મન થયું. મેં રમણકાકાને પૂછ્યું કાકા તમે ખુશ થયેલા કે નિરાશ કાકીનું મોઢું જોઈ?

કાકા કહે આજે તમારી કાકી નથી એટલે કહું છું, ‘હું એટલો બધો ખુશ નહોતો થયો, પણ એ ખુશ થયેલી એવું અનુમાન કરું છું. પણ જોડે રહ્યા પછી કહું તો એનો સ્વભાવ અને કુટુંબ પ્રત્યેની લાગણી, બધાંય ને સાચવી લેવાની આવડત, દરેક કામમાં ચીવટ અને ચોખવટ જોઈ મારી થોડી ઘણી નારાજગી ક્યારે હવા થઈ ગયેલી તે ખબર જ નહોતી પડી અને એક દિવસ માટે એના પિયર જાય તો પણ ગમતું નહિ આજે એને ગુજરી ગયે બે વર્ષ વીતી ગયા છે પણ હાલ મારી સામે ઊભી હોય એવું જ લાગ્યા કરે છે.’

વાતાવરણ થોડું ભારેખમ થઈ ગયું. રમણકાકાની આંખના ખૂણા સહેજ ભીના લાગતા હતા. પણ વાતાવરણ વધુ ભારે થાય તે પહેલા વયોવૃદ્ધ કમળાકાકી બોલી ઉઠ્યા, ‘મેં તો પહેલી રાતે એમને જોઇ કપાળ જ ફૂટેલું. આખા ગામમાં મારા રૂપના વખાણ થતાં અને અમારા એ સાવ બાવળિયાના ઠુંઠા જેવા અને વધુમાં સ્વભાવ પણ બાવળિયાના કાંટા જેવો. વાતે વાતે હાથ ઉપાડે. બહાર કશું ચાલે નહિ એટલે ઘરમાં દાદાગીરી. કેટલીય વાર હું પિયર જતી રહેલી. પણ માબાપ કહે હવે એજ તારું ઘર. આમને ય કોઈ પૂછવાનું હોય નહિ એટલે કરગરીને પાછા તેડી લાવે. થોડા દિવસ પછી પાછો એનો એજ. એમ ને એમ આખી જીંદગી કાઢી. આ તો છોકરાં સારા પાક્યા અને ભણ્યા ગણ્યા એટલે અમેરિકા ભેગા થઈ ગયા. એમના ગુજરી ગયે ચાર વરસ વીતી ગયા મને તો એક દાડોય યાદ આવતા નથી.’ કાકીની કહેવાની સ્ટાઈલ જોઈ બધા હસી પડ્યા.

મેં કહ્યું મારા એક મિત્રનો દાખલો કહું. મારા મિત્ર સામાન્ય શિક્ષક હતા શરૂમાં બહુ પગાર નહોતો. એમના લગ્ન આમ તો અરેન્જ મેરેજ હતા. છોકરી જોવા ગયા ત્યારે ઈન્ટરવ્યું વગેરે ચાલ્યું. છોકરીને એમને સ્પષ્ટ કહેલું મારો પગાર સાવ નજીવો છે. તો છોકરી કહે મારે તમારી સાથે પરણવાનું છે તમારા પગાર સાથે નહિ. આ મિત્ર આ જવાબ સાંભળી એટલા ખુશ થઈ ગયેલા કે આગળ કશું પૂછવાનું માંડી વાળી તરત હા પાડી દીધેલી. લગ્ન પછી ટૂંકા પગારમાં ઘર ચલાવવાનું મૂશ્કેલ લાગવા માંડ્યું તો પછી એટલા ઝગડા થવા લાગ્યા કે ના પૂછો વાત. કારણ છોકરી સુખી ઘરની હતી. મારામારી સુધી વાત આવી ગયેલી. પછી પિયર જતી રહેલી. ખાસી બધી સમજાવટ પછી મહિનાઓ પછી પાછી આવી. અને ઝગડા તો કાયમ ચાલુ જ રહેલા.

રમણકાકાએ અનુભવ વાણી ઉચ્ચારી લગ્ન, પ્રેમ લગ્ન હોય કે ગોઠવેલા લગ્ન જોડે રહેવાનું આવે ત્યારે જ ખરી ખબર પડે.

બધા સામટા બોલી ઉઠ્યા તદ્દન સાચી વાત. જોડે રહેવાનું આવે ત્યારે જ ખરી ખબર પડે. વિનુકાકા ક્યારના ચૂપચાપ સાંભળે રાખતા હતા. મેં કહ્યું હવે જરા આપશ્રી થોડો પરકાશ પાડો. પાપ તારું પરકાશ…. તો વિનુભાઈ હસી પડ્યા કહે મને ચાન્સ આપો તો બોલું ને? પણ મારું ભાષણીયું લાંબુ ચાલશે કંટાળતા નહિ.

મેં કહ્યું તમારા ભાષણ બાબતે ટૂંકું ચાલે તો કંટાળો આવે.

વિનુકાકાએ શરુ કર્યું બધા એક ધ્યાન થઈ ગયા.

દરેક પ્રાણી એમાં માણસ પણ આવી ગયો, બે મુખ્ય વાત એના DNA માં હોય છે, એક તો ગમે તે ભોગે જીવવું અને એક પોતાની ઝેરોક્સ કોપી પાછળ મૂકતા જવું. આ કોપી પાછળ મૂકતાં જવામાં નરને માદાની અને માદાને નરની જરૂર પડવાની. અને માદા મેળવવા બીજા નર સાથે લડી પોતે બળવાન છે તે સાબિત કરવું પડતું. સર્વાઈવલ માટે પરિવારમાં જીવતા હોય તો એકલા જીવનાર કરતા સર્વાઈવલ રેટ ઊંચો રહે. હવે સ્ત્રી માટે રોજ રોજના ઝગડા પોસાય નહિ તો આવી લગ્ન વ્યવસ્થા. એટલે મજબૂત અને બળવાન પુરુષ પાસે પ્રેમથી જતી સ્ત્રી લગ્ન નામના રિવાજની સાંકળ વડે બંધાઈને જવા લાગી. અહિ સમજો પરિવારનો જન્મ પ્રેમ રોકવાથી થયો. એટલે જુના તમામ સમાજો આગ્રહ રાખતા વિવાહ-લગ્ન પહેલાં પ્રેમ તો પાછળથી આવશે. હવે નવા જમાનામાં પ્રેમ પહેલાં, લગ્ન પછી ત્યાં પરિવારના પાયા ડગમગવા માંડ્યા છે.

બે વ્યક્તિઓને સાથે રહેવા મજબૂર કરી દઈએ તો તેમનામાં પણ એક જાતની પસંદ પેદા થતી હોય છે. ગમવું અને પ્રેમ બંનેમાં તફાવત છે. જ્યાં સુધી સ્ત્રીનો કોઈ આત્મા નહતો, સ્ત્રી વસ્તુ હતી ત્યાં સુધી બહુ ઉપદ્રવ નહોતો. હવે જ્યારે સ્ત્રી-પુરુષ સમાન થવા લાગ્યા ત્યાં પ્રેમ અને કલહ બંને વધવાના. અંતર વધુ હોય ત્યાં પ્રેમ અને કલહ બંનેની સંભાવના ઓછી હોય. સ્ત્રી-પુરુષ સમાન હોય ત્યાં પ્રેમ પેદા થવાનો. પ્રેમનો પ્રોબ્લેમ એ છે કે પ્રેમ ખતરનાક છે. પ્રેમ એક આગ છે. પ્રેમ જરૂરી નથી આજે છે તો કાલે પણ રહેશે. પ્રેમનો મતલબ પલ પલ જીવવું. કાલનો કોઈ ભરોસો નહિ. એટલે પ્રેયસીને પત્ની બનાવી કે આકર્ષણ ગયું. પશ્ચિમમાં પ્રેમવિવાહ તૂટવા માંડ્યા છે. તો ત્યાં બહુ જૂની પુરાણી લગ્ન કર્યા વગર સાથે રહેવાની લીવ ઇન રીલેશનશીપ ચાલુ થઈ ગઈ છે. હવે ત્યાં અરેન્જ કે લવ મેરેજમાં પણ વિશ્વાસ રહ્યો નથી.

અરેન્જ મેરેજના પોતાના ફાયદા છે. પરિવાર સુનિયોજિત રાખી શકો છો. બાળકો માટે મોટો ફાયદો કે માતાપિતા બંનેનો પ્રેમ અને સાથ કાયમ મળી રહે. પ્રેમ લગ્ન તૂટે નહિ તો આજ ફાયદા એમાં પણ મળે છે પણ પ્રેમલગ્ન તૂટવાની સંભાવનાઓ જરા વધુ હોય છે. ટૂંકમાં અરેન્જ હોય કે પ્રેમ, લગ્ન તૂટે નહિ તો પરિવાર અને બાળકો માટે ફાયદાકારક.

જુના જમાનાના લોકોએ બાળવિવાહની શોધ કરેલી. અમુક સંબંધો જન્મ સાથે મળે છે. જન્મ સાથે માતાપિતા, ભાઈબહેન, કાકા-કાકી, મામા-મામી વગેરે સંબંધો મળે છે. એને બદલી શકાતા નથી. ફાવે કે નાં ફાવે ભાઈ બહેન બદલી શકાતા નથી. આજ થીયરી બાળ વિવાહમાં હતી. જન્મથી જ લગ્ન કરાવી નાંખવામાં આવે અથવા ઘણાના તો જન્મ પહેલા પણ નક્કી થઈ જતું. એટલે જેમ મા બદલી ના શકાય તેમ પતિ કે પત્ની પણ બદલી ના શકાય. ટૂંકમાં અરેન્જ મેરેજ સારા લવ મેરેજ ખોટા અને લવ મેરેજ સારા અરેન્જ મેરેજ ખોટા એવું કશું છે નહિ. છેવટે તો વ્યક્તિઓની સમજદારી પર બધું આધાર રાખતું હોય છે. મારું પ્રવચન પૂરું.

વિનુકાકાએ લાંબુ પ્રવચન પૂરું કર્યું. બધા ધ્યાનથી સાંભળી રહેલા. મેં પૂછ્યું વિનુભાઈ તમારું કેવું છે લવ કે અરેન્જ?

વિનુભાઈ કહે બંને ભેગું, મારા ભાભીની ભત્રીજી મારે ઘેર આવતી તો એની સાથે લવ થયો ને બંને પક્ષના સગાઓએ એને અરેન્જ કરી નાખ્યું. હહાહાહાહાહાહા

વિનુભાઈ સાથે અમે બધાં જોરથી હસી પડ્યા અને હસતા હસતા છુટા પડ્યા.