દાળ શું દાળના ભાવ સાંભળી દા’ ડો બગડે

અમારે સ્ક્રેન્ટનમાં તો બિનસત્તાવાર રીતે ઠંડી ચાલુ થઈ ગઈ છે. એકવાર થોડો બરફ પણ પડી ચૂક્યો છે. અમારા સમિત પોઇન્ટનાં ચર્ચા ચોરે(પાર્ક) જતાં પહેલાં વેધર જોઈ લેવું પડે. બહુ ઠંડી હોય કે વાદળિયું વાતાવરણ હોય તો કોઈ દેખાય નહિ. તડકો નીકળ્યો હોય તો બધાં દેખાય. મારે તો બારીમાંથી જ ચોરો દેખાય છે. એટલે અમારી મંડળીના સભ્યો દેખાય અને હું નવરો હોઉં તો ગામગપાટા મારવા પહોચી જાઉં.

મને જોઇને વિષ્ણુભાઈ તરત બોલ્યા, ‘અલ્યા રાઓલભઈ મારું દિયોર આ બહો રૂપિયે દાળ ચૉય હૉભળી તી?’

મેં કહ્યું, ‘ઑના કરતૉ તો બળ્યું મરઘું સસ્તું થઈ જ્યુ સઅ.’

‘દાળ બગડે એનો દહાડો બગડે એવી કહેવત છે, પણ હવે તો દાળના ભાવ સાંભળી દહાડો બગડી જાય છે,’ રમાબેન બોલ્યા..

વિનુકાકા કહે, ‘સરકારે દરોડા પાડી ૫૦,૦૦૦ ટન જેટલી દાળ સંગ્રહખોરો પાસેથી પકડી છે.’

મેં કહ્યું, ‘ભાઈઓ હું તો કાયમ કહું છું કે આપણે ધાર્મિક છીએ નૈતિક નહિ. એક ઐતિહાસિક દાખલો આપું. મહમદ બેગડાના સમયમાં ગુજરાતમાં દુકાળ પડ્યો. એનો લાભ લેવા વેપારીઓએ ગોદામોમાં અનાજ સંગ્રહી લીધું. લોકો ભૂખે મરવા લાગ્યા. બેગડાએ આદેશ આપ્યો કે કોઈએ અનાજ સંગ્રહ કરવો નહિ. પણ વેપારીઓ એકદમ માને ખરા? મહમદ બેગડાનો પિત્તો હટ્યો એને થયું મારી પ્રજા ભૂખે મરે છે અને આ વેપારીઓ કોઈને ગાંઠતા નથી, રાજના હુકમનો અનાદર? અમદાવાદના બેચાર સંગ્રહખોર વેપારીઓને પકડી મંગાવ્યા અને ભદ્ર આગળ ભર બજારમાં સૂળીએ લટકાવી દીધા. બીજા વેપારીઓ ગભરાઈ ગયા તરત અનાજના ગોદામો ખુલ્લા મૂકી દીધા.’

વિનુકાકા કહે, ‘સાચું છે, રાજકર્તા કડક ના હોય તો નકામું છે. દાળ ઓછી પાકી છે જાણી અમુક વેપારીઓએ લાભ લેવા સંગ્રહ કરી લીધો એટલે દાળના ભાવ આસમાને પહોચી ગયા.’

રમાબેન કહે, ‘પહેલા એક એડ આવતી હતી કે ગુણીયલ નારી ઘરમાં લાવે અંગુર તુવેર દાળ. હવે એના બદલે ગુણીયલ અને કરકસરિયણ નારી ઘરમાં ના લાવે તુવેર દાળ.’

બધા હસી પડ્યા, વિનુકાકા કહે ખરું જોડી કાઢો છો તમે.

વિષ્ણુભાઈ કહે, ‘અમી તો દિયોર ખેતી કરેલી સઅ. અનાજ ક કઠોળ ક શાકભાજી વધાર પા..કઅ ક ઓસુ પા..કઅ, સેડૂના (ખેડૂતના) હાથમાં તો જે આવતું હોય એજ આવઅઅ.

મેં કહ્યું, ‘ સાચી વાત છે. મેં પણ ખેતી કરેલી છે. વધુ પાકે તો મફતના ભાવે વેચવું પડે છે. મેં એકવાર કોબીજની ખેતી કરેલી. ટ્રક ભરીને અમદાવાદ ગયો. ભાવ સાવ ઓછા તો નડિયાદ ગયો. ૪ રૂપિયે મણ એટલે ૪ રૂપિયે ૨૦ કિલોના ભાવે વેચીને આવેલો. કોબી ભરવા જે કોથળા લાવેલો તેના પૈસા ય નહોતા નીકળ્યા. પછી ખેતરમાં જે કોબીજ હતી તેમાં રબારી ભાઈઓને છૂટ આપી દીધી ગાયો મૂકી દીધી. કોબીજનું ખેતર સફાચટ.’

વિષ્ણુભાઈ બોલ્યા, ‘આ કુબી ન વરિયાળી ની શેતી તો મિ યે કરેલી સઅ. કુબી ભેગી જ વરિયાળી વાઇ દેવાની. બૌ પાક તો ભાવ ઓસા થૈ જૉય અને ઓસુ પાક તો ભાવ થોડા વધુ મલી પણ બધું હરખુ જ.

રમાબેન બહુ સમયે ઓચિંતાં બોલ્યા, ‘એક ચપટી દાળ કી કિંમત તુમ ક્યા જાનો નરેનબાબુ?’

વિનુકાકા કહે, ‘નરેનબાબુને ગુજરાતી દાળ બહુ પ્રિય છે અને હવે એમણે સૂત્ર બદલ્યું છે, દાળ હું એકલો જ ખાઇશ કોઇને ખાવા નહિ દઉ.’

રમાબેન કહે, ‘ઇન્ડિયાથી મારી બેનપણીનો ફોન આવેલો તે કહેતી હતી કે આ વખતે અમે દિવાળી પર સગાવહાલાને ગિફ્ટમાં મીઠાઈના પૅકેટને બદલે અંગુર તુવર દાળના પેકેટ આપવાનાં છીએ.’

અમે બધા ખુબ હસ્યા આ સાંભળી.

હવે વાતનો દોર જરા બદલાયો. અમેરિકામાં ગુજરાતીઓમાં પટેલોની બહુમતી છે. અમેરિકનો માટે ઇન્ડિયન એટલે પંજાબી અને પટેલ બે જ હોય. મારી અટક રાઓલ, પણ ઘણી જગ્યાએ પૂછ્યા વગર પટેલ લખી નાખે. આપણે રાઓલ કહીએ તો પણ સામેવાળા ધોળીયાને પટેલ જ સંભળાય. અમારા ચર્ચા ચોરે પટેલોની બહુમતી છે.

મેં વિષ્ણુભાઈને કહ્યું, ‘આપણે કોઈને અટક વિષે પૂછીએ અને પટેલ કહે તો જાણકાર હોય તો બીજો સવાલ આવે. કડવા કે લેઉઆ?’

વિષ્ણુભાઈ કહે, ‘સાચી વાત છે. અમારા પટેલોમાં બે મુખ્ય શાખા છે.’

મેં કહ્યું, ‘હવે કોઈ પટેલ કહે તો પહેલું પૂછવું પડશે બૌદ્ધ પટેલ કે હિંદુ પટેલ? પછી કડવા કે લેઉઆ?’

વિનુકાકા લેઉઆ પટેલ છે; કહે, ‘પછી પૂછવાનું બૌદ્ધ કડવા પટેલ કે બૌદ્ધ લેઉઆ? હિંદુ કડવા પટેલ કે હિંદુ લેઉઆ?’

વિષ્ણુભાઈ કહે, ‘અલ્યા હું કો સો કોય હમજ ના પડી, આ બુદ્ધ પટેલ ચો થી આયા?’

અમે બધા હસી પડ્યા. વિનુકાકાએ ફોડ પાડ્યો કે અનામત આંદોલન કરનારા પટેલોએ ધમકી આપી છે સરકારને કે અમે સાગમટે બૌદ્ધ ધર્મ અપનાવીશું. હજુ અપનાવ્યો નથી માટે વિષ્ણુભાઈ ચિંતા કરશો નહિ.

વિષ્ણુભાઈ જરા ઉગ્ર થઈ ગયા કહે, ‘તેલ લેવા જ્યું અનામત, દિયોર અનામત માટ ધરમ બદલવાનો? આય અમેરિકામાં હાથેપગે આઈ ન ઈની બુન ન વગર અનામતે દહ દહ સ્ટોરો, ન બસે બસે રૂમની મોટેલોનાં માલિક નહિ બન્યા?’

મેં કહ્યું, ‘સાચી વાત છે. આમાં ભણતરનું પણ બહુ મહત્વ નથી, ભણેલા હોય તો ફેર પડે પણ ધંધો કરવામાં ભણતર કરતા ગણતર વધુ મહત્વનું હોય છે. ન્યુ જર્સીમાં એક પંજાબી કાકાના ભારતીય ગ્રોસરીના સ્ટોરોની લાંબી ચેઇન છે. હવે એ કાકા બહુ ભણેલા નથી, અંગ્રેજી બોલતા પણ આવડતું નથી માટે એક અંગ્રેજી જાણકાર માણસ જોડે રાખે છે. એમના બહુ બધાં મોટા મોટા જાયન્ટ કહી શકાય એવા સ્ટોર્સ છે.’

વિનુકાકા કહે, ‘ધર્મ દરેકની પર્સનલ મૅટર હોવી જોઈએ. આપણે ભારતમાં ધર્મ બજારમાં લઈને ફરીએ છીએ. પછી એની હાટડીઓ માંડીએ છીએ. પછી એના નામે રાજકારણ રમીએ છીએ. બૌદ્ધ ધર્મ કે જૈન ધર્મ ખોટો નથી, પણ તમે એની ફિલોસોફી સમજીને પાળો તો બરોબર છે. બાકી બધા તૂતેતૂત.’

મેં કહ્યું, ‘સાચી વાત છે તમારી. કોણે શું ખાવું તે જેમ અંગત બાબત છે તેમ ધરમ કયો પાળવો તે પણ અંગત બાબત હોવી જોઈએ.’

વધુમાં મેં કહ્યું, ‘ચાલો આ ધરમની વાત નીકળી છે તો એક જરા રમૂજી બનાવ કહું. હું સિટીઝન માટેની પરીક્ષા આપવા ગયેલો. તો એક ધોળી બહેન મારો નંબર આવતા બોલાવવા આવી. હું ગયો એની કેબીનમાં. આ લોકો દસ સવાલો પૂછે અમેરિકાના નાગરિકશાસ્ત્ર અને ઇતિહાસ વિષે. એમાંથી છ સાચા પડવા જોઈએ. પહેલા છ સાચા પડી જાય તો સાતમો સવાલ પૂછે જ નહિ. એમાં એવું થયું કે બે જુદા જુદા સવાલનો મેં એક જ જવાબ આપેલો તો પેલી બાઈ પોતે જ કન્ફ્યુઝ થઈ ગયેલી. એક સવાલ એણે પૂછ્યો કે અમેરિકામાં વસાહતીઓ કેમ આવ્યા? કેમ જવાબ આપ્યો કે ગમે તે ધર્મ પાળવાની છૂટ મળે માટે. કહે સાચું છે. પછી બીજો સવાલ કે અમેરિકામાં ફન્ડામેન્ટલ રાઈટ્સ બંધારણ દ્વારા મળે છે તેમાંનો એક કહો. મેં કહ્યું ગમે તે ધર્મ પાળવાની છૂટ અને કોઈ ધર્મ નાં પાળવો હોય તો તેની પણ છૂટ. પેલી બાઈ કહે બે સવાલના એક જ જવાબ? પણ એણે સ્વીકાર્યું કે તે પોતે કન્ફ્યુઝ થઈ ગઈ છે માટે કમ્પ્યુટરમાં જવાબ જોવો પડશે. મેં હસતાં હસતાં કહ્યું નો પ્રૉબ્લેમ ચેક ઈંટ.. પછી કમ્પ્યુટરમાં ફેંદીને કહે તું સાચો છે. પછી સારું એવું હસી. મને સાતમો સવાલ પૂછ્યો જ નહિ.’

ઠંડો પવન વધ્યો હતો એટલે અમે બધા ઉભા થયા અને ઘર તરફ ગચ્છન્તી કર્યું.